Từ một Chủ tịch Fed huyền thoại đến sai lầm bị chỉ trích

Alan Greenspan là Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) trong gần hai thập kỷ - người nắm giữ vị trí này lâu nhất trong lịch sử. Ông từng được ca ngợi là “Maestro” – nhạc trưởng của nền kinh tế Mỹ, với khả năng điều hành linh hoạt giúp đất nước trải qua một giai đoạn tăng trưởng dài, lạm phát thấp và thị trường tài chính bùng nổ.

Giới tài chính từng xem ông như “người biết tất cả”, một biểu tượng của sự ổn định. Tuy nhiên, hình tượng đó sụp đổ sau sự kiện chấn động vào năm 2008.

Làm thế nào một nhân vật từng được sùng kính lại bị xem là người góp phần thổi phồng bong bóng dẫn đến sụp đổ toàn cầu?

Chân dung của một nhà kinh tế bảo thủ

Alan Greenspan sinh năm 1926 tại thành phố New York trong một gia đình gốc Do Thái. Ông theo học tại Đại học New York (NYU), nơi ông lấy bằng cử nhân và sau đó là bằng thạc sĩ kinh tế. Greenspan tiếp tục học tiến sĩ tại Đại học Columbia, nhưng không hoàn tất chương trình này. Từ rất sớm, ông đã thể hiện tư duy kinh tế thiên về chủ nghĩa thị trường tự do – niềm tin rằng thị trường, nếu không bị can thiệp, sẽ điều tiết hiệu quả hơn bất kỳ chính phủ nào.

Một nhân vật có ảnh hưởng lớn đến Greenspan là Ayn Rand – tiểu thuyết gia và triết gia người Mỹ gốc Nga, nổi tiếng với chủ nghĩa khách quan và sự phản đối mạnh mẽ "nhà nước phúc lợi". Họ trở thành bạn thân và cùng tham gia các buổi thảo luận triết học. Tư tưởng của Rand đã định hình quan điểm của Greenspan: phản đối chi tiêu công, chống lại các chương trình tái phân phối thu nhập, và tin vào vai trò trung tâm của cá nhân trong kinh tế thị trường.

Những năm 1960, Greenspan từ chối lời mời làm việc cho chính quyền Lyndon B. Johnson vì không đồng tình với chương trình "Great Society" – tập hợp các chính sách phúc lợi nhằm mở rộng vai trò của chính phủ trong y tế, giáo dục và an sinh. Thay vào đó, ông chọn đồng hành với các chính trị gia bảo thủ như Richard Nixon và sau này là Ronald Reagan – những người chia sẻ lý tưởng “chính phủ nhỏ, thị trường lớn”. Đây là nền móng tư tưởng giúp Greenspan dần khẳng định tên tuổi như một nhà kinh tế “thuần thị trường” giữa dòng chảy chính trị Mỹ.

Greenspan và thập niên 70: ẩn mình trước bão giông kinh tế

Trước khi trở thành Chủ tịch Fed, Alan Greenspan từng là cố vấn kinh tế cho ba đời tổng thống Mỹ: Nixon, Gerald Ford và Ronald Reagan. Dù được đánh giá cao về chuyên môn, Greenspan lại không phải lúc nào cũng được lắng nghe. Trong thời kỳ Ford cầm quyền, ông đề xuất cắt giảm mạnh chi tiêu công để kiểm soát lạm phát, nhưng kế hoạch không được thực thi. Nhiều người cho rằng sự bảo thủ quá mức về kinh tế của Greenspan đã khiến Ford đánh mất sự ủng hộ và thất bại trong cuộc bầu cử năm 1976.

Ông từng kỳ vọng được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Tài chính, nhưng điều đó không thành. Tuy nhiên, chính “vận may từ thất bại” này giúp ông không bị cuốn vào cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng cuối thập niên 1970 – thời kỳ mà danh tiếng của nhiều chính trị gia bị ảnh hưởng nặng nề. Trong khi đó, Greenspan âm thầm củng cố vị thế học thuật, trở thành một nhà kinh tế có ảnh hưởng trong giới tài chính Phố Wall – nền tảng vững chắc cho vai trò lãnh đạo Fed sau này.

Greenspan và “kỷ nguyên Đại Điều hòa”: Thời kỳ vàng son của kinh tế Mỹ

Alan Greenspan nhậm chức Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ vào năm 1987 – chỉ vài tháng trước khi “Thứ Hai Đen” (Black Monday) khiến thị trường chứng khoán toàn cầu chao đảo. Đáp lại cơn hoảng loạn, Greenspan nhanh chóng bơm thanh khoản vào hệ thống tài chính, giúp Phố Wall ổn định chỉ sau vài tuần. Từ đó, ông gây dựng được hình ảnh của một người lèo lái nền kinh tế đầy bản lĩnh.

Trong suốt những năm 1990 và đầu 2000, Mỹ bước vào một thời kỳ tăng trưởng thần kỳ: lãi suất thấp, lạm phát kiểm soát tốt, tỷ lệ thất nghiệp giảm, và thị trường chứng khoán liên tục lập đỉnh. Giới truyền thông gọi đây là “kỷ nguyên Đại Điều hòa” (The Great Moderation), và Greenspan trở thành biểu tượng của sự ổn định – một “nhạc trưởng” điều hành chính sách tiền tệ linh hoạt đến mức gần như không bao giờ sai.

Tuy nhiên, đằng sau ánh hào quang là niềm tin tuyệt đối vào thị trường tự do. Greenspan ủng hộ việc bãi bỏ Đạo luật Glass–Steagall – vốn từng tách biệt ngân hàng thương mại và ngân hàng đầu tư. Ông không cản trở các vụ sáp nhập ngân hàng lớn, và ủng hộ thị trường phái sinh phát triển mà không cần giám sát chặt chẽ. Chính những điều này về sau đã trở thành mầm mống cho cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008.

Alan Greenspan và chính sách lãi suất thấp: Cú tiếp sức cho bong bóng bất động sản

Alan Greenspan từng là biểu tượng của sự ổn định và tài năng trong giới tài chính khi giữ chức Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) suốt gần hai thập kỷ. Tuy nhiên, trong giai đoạn bong bóng bất động sản Mỹ hình thành đầu những năm 2000, ông nhận ra dấu hiệu rủi ro nhưng lại không có những hành động cứng rắn để ngăn chặn. Chính sách duy trì lãi suất thấp kéo dài đã tạo điều kiện cho tín dụng bùng nổ và việc vay nợ rủi ro gia tăng mạnh mẽ trên thị trường. Thay vì “cắt bỏ tận gốc”, Greenspan áp dụng cách “chữa bệnh nhẹ”, hy vọng thị trường có thể tự điều chỉnh mà không cần can thiệp sâu.

Khi ông rời ghế Chủ tịch Fed năm 2006, kinh tế Mỹ được ca ngợi là thịnh vượng nhưng thực chất là một “di sản thịnh vượng ảo” đầy rẫy những mầm mống rủi ro. Đến năm 2008, bong bóng bất động sản vỡ tung, kéo theo khủng hoảng tài chính toàn cầu chưa từng có, khiến nhiều ngân hàng lớn phá sản, thị trường hoảng loạn và hàng triệu người mất nhà cửa. Greenspan bị chỉ trích nặng nề vì sự “ngây thơ” trong niềm tin tuyệt đối vào khả năng tự cân bằng của thị trường tài chính, mà bỏ qua những cảnh báo rõ ràng về nguy cơ hệ thống.

Sai lầm này đặt ra câu hỏi sâu sắc về năng lực của các nhà kinh tế hàng đầu: liệu họ có thực sự hiểu bản chất của thị trường hay chỉ đang sống trong mô hình lý thuyết và ảo tưởng về sự tự điều chỉnh? Di sản của Greenspan vì thế không chỉ là những thành tựu kinh tế mà còn là bài học đắt giá về giới hạn của chủ nghĩa tự do thị trường và vai trò cần thiết của sự điều tiết.

Đừng tuyệt đối hóa: Tinh thần tỉnh táo trong kinh tế và đầu tư

Alan Greenspan là một trong những nhân vật có ảnh hưởng nhất trong lịch sử kinh tế Mỹ, nhưng cũng là biểu tượng gây tranh cãi sâu sắc. Ông được xem là thiên tài với khả năng điều hành chính sách tiền tệ linh hoạt, góp phần tạo nên kỷ nguyên tăng trưởng kéo dài hiếm có. Tuy nhiên, sai lầm trong việc phớt lờ những dấu hiệu bong bóng tài sản, đặc biệt là bất động sản, lại khiến ông bị chỉ trích là một trong những “kẻ gieo mầm” cho cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008.

Câu chuyện của Greenspan nhắc nhở chúng ta rằng thị trường không phải lúc nào cũng hoạt động theo lý trí hoàn hảo, và quyền lực lớn không bảo vệ ai khỏi những sai lầm nghiêm trọng. Điều quan trọng hơn cả là các nhà đầu tư và nhà hoạch định chính sách cần tránh tuyệt đối hóa bất kỳ học thuyết hay cá nhân nào, mà phải luôn duy trì sự tỉnh táo và linh hoạt trong cách nhìn nhận kinh tế.

Đọc thêm: Bong Bóng Thị Trường: Từ Tâm Lý Đến Tổ Chức – Những Câu Chuyện Chưa Kể