Khi mọi nguyên tắc bị thử thách, niềm tin bắt đầu lung lay. Bán hay Giữ?

Trong những thời điểm thị trường biến động dữ dội, nhà đầu tư thường rơi vào tình thế phải đưa ra những lựa chọn khó khăn. Một trong số đó là bán cổ phiếu đang nắm giữ để lấy vốn mua cơ hội mới – dù cổ phiếu đó đang lỗ và vẫn còn tiềm năng. Đây là quyết định không hề dễ dàng, bởi nó đòi hỏi sự kỷ luật và khả năng đánh giá lại toàn bộ danh mục với con mắt khách quan.

Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá cách tiếp cận quyết định đầu tư trong bối cảnh hạn chế thanh khoản, đồng thời nhận diện rõ hơn cơn hoảng loạn thực sự – khi mọi nguyên tắc bị thử thách và niềm tin bắt đầu lung lay.

Hoảng loạn thực sự trông như thế nào?

Khủng hoảng tài chính năm 2008 là một trong những thử thách lớn nhất đối với các nhà đầu tư. Đặc biệt vào ngày 6/3/2009, khi thị trường Mỹ chạm đáy và giảm 51% so với đỉnh trước đó, các nhà đầu tư đã chứng kiến một sự sụp đổ không thể tưởng tượng nổi.

Một nhà đầu tư đã chia sẻ trải nghiệm của mình, mô tả hành trình bán tháo cổ phiếu khi thị trường tiếp tục lao dốc không phanh. Ban đầu, anh chỉ bán một ít, nhưng khi hoảng loạn lên đến đỉnh điểm, anh buộc phải bán hết. Cảm giác của anh được tóm gọn trong câu nói: "Không bao giờ là quá muộn để dội nước lên người", phản ánh nỗi sợ hãi khi cơ hội trôi qua, và nỗi lo không thể nắm bắt được một cơ hội quý giá nếu không hành động ngay lập tức.

Khi thị trường tiếp tục rơi tự do, lời khuyên đại loại như "giữ tầm nhìn dài hạn" bắt đầu trở nên vô nghĩa. Nhà đầu tư này thừa nhận anh không còn tin vào lời khuyên của các chuyên gia nữa. "Tôi không còn nghe lời từ nhân viên tàu White Star Line nữa… Đây là lúc nên hoảng loạn," anh viết.

Câu nói này thể hiện sự mỉa mai với những lời khuyên lý thuyết, khi mà các nguyên lý đầu tư đã không còn phù hợp với thực tế tàn khốc của thị trường. Đây là khoảnh khắc mà chiến lược dài hạn mà các nhà đầu tư vẫn kiên định bỗng trở nên thiếu hiệu quả trong một bối cảnh hỗn loạn như vậy.

Hoảng loạn trong thị trường không chỉ là một cảm xúc nhất thời, mà là khi niềm tin vào các nguyên lý đầu tư bị lung lay nghiêm trọng. Đây là lúc các lý thuyết tài chính bỗng trở nên vô nghĩa, khi mọi quyết định đều bị chi phối bởi sự bất an. Thị trường không chỉ là một bài toán tài chính, mà còn là một thử thách về sự kiên nhẫn và khả năng duy trì sự bình tĩnh trong những thời điểm khó khăn nhất.

Khi buộc phải đánh đổi: Nghệ thuật bán để mua trong đầu tư cổ phiếu

Một trong những tình huống quen thuộc mà nhà đầu tư cá nhân thường gặp là khi thị trường bỗng xuất hiện những cơ hội rõ rệt - cổ phiếu tốt bị bán tháo, định giá trở nên hấp dẫn - nhưng tài khoản lại không còn tiền mặt để giải ngân. Cảm giác tiếc nuối, bối rối, thậm chí hoảng loạn có thể xuất hiện khi bạn buộc phải bán một vị thế đang lỗ hoặc vẫn tin là đang bị thị trường định giá sai.

Về mặt tâm lý, việc bán đi một cổ phiếu “tốt” không dễ. Bạn lo sợ mình sẽ sai - rằng cổ phiếu đó có thể tăng giá ngay sau khi bạn bán ra. Bạn tự thuyết phục bản thân rằng nên giữ vì niềm tin dài hạn, dù cơ hội trước mắt có thể tốt hơn. Thậm chí, hành động bán đi còn khiến bạn cảm thấy như đang “phản bội” danh mục đầu tư của chính mình.

Warren Buffett từng nói tại đại hội cổ đông Berkshire Hathaway năm 1994: “Nếu có quá nhiều tiền mặt, bạn sẽ dễ trở nên bất cẩn. Những khoản mua tốt nhất thường xảy ra khi bạn phải bán thứ gì đó để mua chúng, vì điều đó khiến bạn phải vượt qua một rào cản tâm lý nhất định trong quyết định.” Khi không có sẵn tiền mặt, bạn buộc phải cân nhắc kỹ: liệu khoản đầu tư mới có thật sự đáng đánh đổi?

Đây chính là lúc phải đối mặt với chi phí cơ hội. Nếu bạn đang giữ tiền mặt có lãi suất 3%/năm, thì cổ phiếu kỳ vọng sinh lời 10% là lựa chọn hợp lý. Nhưng nếu bạn đang nắm giữ cổ phiếu cũng có kỳ vọng lợi suất 10%, việc bán nó để mua một mã khác chỉ hợp lý khi bạn tin rằng lựa chọn mới mang lại tiềm năng sinh lời cao hơn với xác suất thành công lớn hơn.

Để tiếp cận bài toán này một cách hợp lý, hãy đánh giá lại danh mục đầu tư hiện tại. Xếp hạng từng cổ phiếu theo mức độ tin tưởng và so sánh với mức chiết khấu so với giá trị hợp lý.

Những mã có niềm tin thấp và dư địa tăng giá hạn chế nên được xem là ứng viên đầu tiên để bán - nhường chỗ cho cơ hội tốt hơn.

Cân bằng lý trí và cảm xúc trong đầu tư

Đầu tư không chỉ đơn thuần là việc phân tích con số hay theo đuổi những xu hướng thị trường. Đó là một quá trình quản lý hành vi, kỳ vọng và cảm xúc của chính mình.

Mỗi quyết định đều gắn liền với những yếu tố tâm lý sâu sắc, và khi các nhà đầu tư buộc phải đưa ra lựa chọn khó khăn, như bán đi một cổ phiếu trong tình trạng thị trường bất ổn, việc giữ được sự kỷ luật là vô cùng quan trọng.

Khi đối diện với biến động lớn, điều cần thiết là giữ được cái đầu lạnh, nhưng cũng không nên lờ đi cảm xúc thực sự. Cảm xúc không phải lúc nào cũng là kẻ thù, mà là một phần không thể tách rời trong quá trình ra quyết định. Sự kiên nhẫn và tập trung vào mục tiêu dài hạn sẽ giúp nhà đầu tư vượt qua những cơn bão thị trường mà không để cảm xúc lấn át lý trí.

Đọc thêm: Chiến lược "Buy the Dip" nhưng quan trọng là Buy Dip nào?