Những bài học đầu tư vượt thời gian từ Buffett
Vào năm 1990, trong một chuyến công tác cùng Coca-Cola, Warren Buffett đã có buổi chia sẻ hiếm hoi tại Trường Kinh doanh thuộc Đại học Emory. Đó là thời điểm mà thế giới chưa có smartphone, YouTube hay mạng xã hội, nên những bài phát biểu như vậy thường không được ghi hình đầy đủ, càng khiến cho bản tường thuật được ghi chép lại trở nên quý giá như một viên ngọc ẩn.
Không đơn thuần là một cuộc trò chuyện, buổi chia sẻ ấy là dịp để Buffett bộc lộ chân thật nhất tư duy đầu tư, góc nhìn về con người và những bài học kinh doanh sâu sắc mà ông đã tích lũy qua hàng thập kỷ. Bài viết này sẽ giúp bạn khám phá lại khoảnh khắc hiếm hoi ấy – và rút ra những nguyên tắc đầu tư trường tồn vẫn còn nguyên giá trị đến tận hôm nay.
Tư duy ngược – Cách chọn cổ phiếu bắt đầu từ việc loại bỏ cái tệ nhất
Ngay từ đầu buổi trò chuyện tại Đại học Emory, Warren Buffett đã thể hiện rõ ảnh hưởng sâu sắc của Charlie Munger đến cách ông suy nghĩ. Ông nhắc lại một câu nói đặc trưng của người bạn lâu năm: "Tôi chỉ muốn biết tôi sẽ chết ở đâu – để tôi không bao giờ đến đó." Câu nói tưởng như hài hước này thật ra phản ánh một lối tư duy rất thực tế: đừng bắt đầu bằng cách tìm ra điều đúng, hãy bắt đầu bằng cách tránh điều sai.
Trong đầu tư, Buffett không tìm cổ phiếu tốt nhất ngay lập tức. Ông thường làm điều ngược lại: loại bỏ những cổ phiếu tệ nhất trước. Thay vì hỏi “Đâu là 10 công ty tốt nhất trong chỉ số Dow Jones?”, ông sẽ chọn cách loại bỏ 10–15 công ty kém nhất. “It’s an inversion process” – đây là quá trình ngược, và cũng là một phần quan trọng trong cách ông đưa ra quyết định.
Buffett cũng liên hệ điều này với lời khuyên nổi tiếng của Albert Einstein: “Invert, always invert, in mathematics and physics.” – nghĩa là trong toán học và vật lý, hãy luôn nghĩ ngược vấn đề. Theo Buffett, trong kinh doanh cũng nên làm như vậy. Nghĩ ngược giúp ông tránh khỏi những sai lầm dễ mắc phải, từ đó bảo toàn vốn và giữ được sự tỉnh táo khi thị trường trở nên hỗn loạn.
Tư duy ngược không chỉ là một công cụ logic – đó là một cách sống thận trọng, kiên nhẫn và thực tế. Thay vì luôn cố gắng tìm “cổ phiếu hoàn hảo”, hãy học cách tránh xa những cơ hội tồi. Và nếu có thể học từ thất bại của người khác trước khi tự mắc sai lầm, thì đó là một lợi thế rất lớn.
Tư duy độc lập trong đầu tư – nghệ thuật không bị cuốn theo sóng gió thị trường
Trong buổi nói chuyện tại Đại học Emory, Warren Buffett kể một câu chuyện hài hước nhưng sâu sắc về “những nhà thăm dò dầu khí ở thiên đường”. Khi một nhà địa chất già qua đời và lên thiên đường, ông được hỏi liệu có muốn gia nhập nhóm những người thăm dò dầu khí trên đó không. Người này nhìn quanh và hỏi: “Có ai trong số họ là địa chất thực sự không?” Thiên thần trả lời: “Không. Họ chỉ nghĩ rằng có một mỏ dầu ở đây.”
Câu chuyện tưởng chừng ngớ ngẩn ấy lại nhấn mạnh một điểm quan trọng: đám đông thường hành động dựa trên giả định và kỳ vọng của người khác – ngay cả khi bản thân họ không tin chắc vào điều đó. Buffett dùng câu chuyện để nói về một thực tế phổ biến trong đầu tư: hiệu ứng bầy đàn (herd mentality). Khi thị trường lên cao, mọi người đổ xô mua vào chỉ vì “ai cũng làm vậy”, mà quên mất việc phải đánh giá dựa trên thực chất.
Buffett cũng liên hệ điều này với một sai lầm lớn trong lịch sử doanh nghiệp: vụ “New Coke” của Coca-Cola vào năm 1985. Khi Pepsi bắt đầu được ưa chuộng hơn trong các cuộc thử mù vị giác, Coca-Cola – thay vì tin vào giá trị thương hiệu lâu đời – đã vội vàng thay đổi công thức truyền thống để chạy theo xu hướng. Kết quả là phản ứng dữ dội từ người tiêu dùng khiến công ty buộc phải quay lại với công thức cũ. Buffett gọi đây là ví dụ điển hình về việc đánh mất tư duy độc lập vì quá nhạy cảm với áp lực bên ngoài.
Ông cũng nhắc lại lời dạy của Benjamin Graham – người thầy lớn của mình: “You’re neither right nor wrong because people agree with you. You’re right because your facts and reasoning are right.” – nghĩa là: bạn không đúng vì người khác đồng ý với bạn. Bạn chỉ đúng khi dữ liệu và lập luận của bạn là đúng. Trong đầu tư, sự đồng thuận của số đông không phải lúc nào cũng là kim chỉ nam – đôi khi, đó là tín hiệu cảnh báo.
Đánh giá bằng dữ liệu thực tế: Thành tích không nói dối
Buffett luôn tin vào việc đánh giá con người và doanh nghiệp dựa trên những gì họ thực sự làm được – chứ không phải những gì họ nói có thể làm.
Ông kể lại câu chuyện về bà Rose Blumkin – một huyền thoại kinh doanh mà chính Buffett đã đầu tư vào. Bà Blumkin, một người nhập cư không học quá lớp bốn, bắt đầu Furniture Mart chỉ với 500 đô la. Cuối cùng, bà xây dựng nó thành doanh nghiệp tạo ra 18 triệu USD lợi nhuận mỗi năm – và làm việc gần như suốt đời. Ở tuổi gần 100, bà vẫn mở thêm công ty mới, khiến Buffett không khỏi nể phục. Đó là minh chứng sống động cho việc: năng lực thật sự nằm ở những gì bạn làm được – không phải ở tuổi tác, bằng cấp hay lời hứa hẹn.
Tuy nhiên, Buffett cũng cảnh báo rằng việc nhìn vào thành tích quá khứ cần được đặt trong ngữ cảnh. Ông kể một câu chuyện ngụ ngôn: “Nếu bạn có một con ngựa 14 tuổi từng giành chiến thắng nhiều cuộc đua – nhưng hiện giờ chỉ đi cà nhắc – bạn cần nhận ra điều đó.” Hay như một cầu thủ bóng chày đánh trung bình 0.220 năm nay có thể từng đánh 0.280 ba năm trước – nhưng điều đó không còn quan trọng nếu hiện tại anh ta không còn phong độ.
Điểm mấu chốt mà Buffett nhấn mạnh: dữ liệu quá khứ có giá trị – nhưng phải được kiểm tra bằng sự hiểu biết về hiện tại. Không nên quá phụ thuộc vào hồ sơ thành tích nếu tình hình đã thay đổi. Tài năng thực sự phải được kiểm chứng liên tục, không thể chỉ dựa vào “ánh hào quang một thời”.
Đặt cược vào con người: Tư duy đầu tư khác biệt của Buffett
Buffett đưa ra một giả định thú vị và rất đời thường, khiến sinh viên Emory bật cười nhưng cũng phải ngẫm nghĩ: “Giả sử bạn được quyền chọn nhận 10% thu nhập suốt đời của một người bạn trong lớp – bạn sẽ chọn ai?”
Buffett nói rằng bạn sẽ không chọn người có điểm số cao nhất, hay người thông minh nhất trong lớp. Thay vào đó, bạn sẽ dựa vào những gì bạn biết về người đó: họ có đáng tin cậy không? Có đạo đức không? Có khả năng lãnh đạo, khả năng truyền cảm hứng cho người khác? Có làm việc bền bỉ và kiên định với mục tiêu dài hạn không?
Buffett nói rằng đó chính là cách ông lựa chọn người điều hành doanh nghiệp – và cũng là cách ông “đặt cược” vào con người trong các thương vụ đầu tư. “You’re picking someone for their character, not just their IQ.” – Bạn chọn một người vì tính cách và phẩm chất, chứ không chỉ vì trí thông minh.
Ông tin rằng phẩm chất lãnh đạo không thể dạy trong một khóa học MBA. Những đặc điểm như trung thực, kỷ luật, bền bỉ – thường thể hiện từ rất sớm, trong hành vi thường ngày. Và nếu bạn nhận ra được điều đó, bạn có thể “đầu tư” vào người phù hợp, giống như ông từng đặt niềm tin vào những doanh nhân bình dị mà ông đã đồng hành suốt hàng chục năm.
Đầu tư dài hạn: Khi giá cổ phiếu không phải điều quan trọng nhất
Buffett không che giấu sự yêu thích đặc biệt dành cho Coca-Cola – không chỉ vì đây là chuyến đi công tác liên quan đến hãng, mà bởi ông tin vào giá trị cốt lõi và sức mạnh thương hiệu của công ty này. Trong buổi chia sẻ, ông nói rõ: “Chúng tôi đầu tư vào Coca-Cola không vì dự báo giá cổ phiếu ngày mai ra sao, mà vì tin tưởng vào tiềm năng công ty trong 5, 10 hay 20 năm tới.”
Đó là một minh chứng điển hình cho tư duy đầu tư dài hạn: tập trung vào năng lực kinh doanh thực sự, chứ không bị phân tâm bởi dao động ngắn hạn trên thị trường. Buffett đánh giá cao những doanh nghiệp có thể khiến người tiêu dùng “đi sang đường để mua sản phẩm” – bởi đó là dấu hiệu của một thương hiệu mạnh, bám rễ sâu trong hành vi và cảm xúc của khách hàng.
Một câu nói sâu sắc khác mà ông chia sẻ: “You can’t be smarter than the dumbest competitor. The best way is… to have no competitor.” (Bạn không thể thông minh hơn đối thủ ngu ngốc nhất – vì thế, cách tốt nhất là hãy đầu tư vào công ty mà chẳng có đối thủ cạnh tranh thực sự nào). Với Buffett, lợi thế cạnh tranh bền vững (economic moat) chính là nền móng cho tăng trưởng lâu dài – và Coca-Cola là một ví dụ tiêu biểu.
Tinh thần đầu tư kiểu Omaha: Nguyên tắc dẫn lối thành công
Warren Buffett đã chọn một con đường đầu tư hoàn toàn khác biệt, xa rời sự ồn ào của Wall Street, để giữ mình không bị cuốn vào những cơn sóng cảm xúc ngắn hạn của thị trường. Ông kiên định với một triết lý đầu tư lâu dài, dựa trên những nguyên tắc vững chắc, không chạy theo những xu hướng nhất thời.
Buffett tin rằng, thay vì đuổi theo sự hoàn hảo, chúng ta nên học từ những thất bại để tránh lặp lại sai lầm. Ông khuyến khích tư duy độc lập, không bị ảnh hưởng bởi đám đông, và đặc biệt chú trọng vào việc chọn lựa những con người tài năng cùng mô hình kinh doanh có sức bền vững qua thời gian. Chính những nguyên tắc này đã tạo nên sức mạnh cho chiến lược đầu tư của ông, xây dựng một đế chế tài chính từ những quyết định có chiều sâu và tầm nhìn lâu dài.
Tinh thần đầu tư kiểu Omaha không chỉ là một chiến lược, mà là một triết lý sống, mang lại thành công bền vững trên con đường đầu tư.