Những con số biết nói về sức mạnh của Israel

Israel – một quốc gia nhỏ bé ở Trung Đông với diện tích chỉ hơn 22.000 km² và dân số vỏn vẹn 9,4 triệu người. Thế nhưng, khi nhắc đến nền kinh tế Israel, nhiều người phải bất ngờ: đây là một trong những nền kinh tế phát triển, sáng tạo và năng động nhất thế giới hiện nay. Điều đáng nói là Israel không sở hữu nhiều tài nguyên thiên nhiên, lại nằm giữa khu vực đầy bất ổn về địa chính trị.

Vậy làm cách nào quốc gia này có thể vượt qua hàng loạt bất lợi để vươn lên trở thành cường quốc công nghệ, tài chính và đổi mới? Hành trình của Israel là bài học kinh tế đầy giá trị cho nhiều quốc gia đang tìm đường phát triển bền vững.

Những thách thức bủa vây nền kinh tế Israel

Không phải ngẫu nhiên mà Israel được gọi là “quốc gia khởi nghiệp” hay hình mẫu tăng trưởng bền bỉ. Trước khi vươn lên như ngày nay, đất nước này từng đối mặt với hàng loạt thách thức tưởng như không thể vượt qua.

• Bối cảnh địa chính trị bất lợi: Từ khi thành lập năm 1948, Israel luôn sống trong tình trạng căng thẳng với các nước láng giềng như Syria, Lebanon hay Iran. Các cuộc chiến tranh liên tiếp và mối đe dọa an ninh thường trực khiến nước này phải duy trì ngân sách quốc phòng ở mức rất cao – thường chiếm hơn 5% GDP. Quan hệ chính trị căng thẳng cũng khiến việc hợp tác thương mại xuyên biên giới bị hạn chế nghiêm trọng, làm giảm cơ hội tiếp cận thị trường khu vực.
• Hạn chế về tài nguyên tự nhiên: Không giống nhiều quốc gia Trung Đông khác, Israel hầu như không có dầu mỏ hay tài nguyên khoáng sản quý giá. Diện tích đất canh tác ít ỏi, khí hậu khô hạn khiến nông nghiệp gặp nhiều khó khăn. Thêm vào đó, với dân số dưới 10 triệu người, lực lượng lao động của Israel không chỉ nhỏ về quy mô mà còn bị phân mảnh bởi sự đa dạng sắc tộc, tôn giáo.
• Phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng: Trước năm 2009, Israel gần như hoàn toàn phải nhập khẩu năng lượng, với chi phí lên đến hơn 5% GDP – một con số rất lớn với nền kinh tế nhỏ. Nghiêm trọng hơn, nhiều nguồn cung lại đến từ các quốc gia có quan hệ chính trị không thân thiện, làm gia tăng rủi ro kinh tế và chiến lược.
• Khủng hoảng siêu lạm phát trong thập niên 1980: Vào đầu những năm 1980, Israel lâm vào khủng hoảng siêu lạm phát nghiêm trọng. Năm 1984, tỷ lệ lạm phát vượt ngưỡng 350%, khiến giá cả leo thang chóng mặt. Đồng nội tệ mất giá nhanh đến mức người dân từ chối sử dụng, chuyển sang tích trữ và giao dịch bằng đô la Mỹ. Chính sách tiền tệ và tài khóa khi đó gần như mất kiểm soát, đe dọa sự ổn định của toàn bộ nền kinh tế.

Cuộc đại cải tổ: Bước ngoặt hồi sinh kinh tế Israel

Trước thập niên 1980, kinh tế Israel rơi vào vòng xoáy nguy hiểm: siêu lạm phát, niềm tin sụp đổ, đồng nội tệ gần như vô giá trị. Để thoát khỏi tình trạng này, Israel đã thực hiện một cuộc đại cải tổ toàn diện — bước ngoặt mở ra con đường hồi sinh kỳ diệu cho nền kinh tế.

Phát hành đồng tiền mới: New Israeli Shekel (NIS)

Năm 1985, chính phủ Israel quyết định khai tử đồng shekel cũ, vốn đã mất kiểm soát với tỷ lệ lạm phát hơn 350% mỗi năm. Đồng tiền mới — New Israeli Shekel (NIS) — ra đời nhằm khôi phục niềm tin vào đồng nội tệ.

Việc đổi tiền không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật, mà còn là thông điệp mạnh mẽ gửi đến người dân: chính phủ cam kết kiểm soát lạm phát và bảo vệ giá trị đồng tiền.

Kế hoạch ổn định kinh tế 5 điểm

• Cắt giảm mạnh chi tiêu công: Chính phủ thắt chặt ngân sách, cắt giảm trợ cấp, giảm bớt bộ máy công quyền và kiềm chế các khoản chi không thiết yếu. Mục tiêu là hạn chế bơm thêm tiền vào nền kinh tế — một trong những nguyên nhân chính gây lạm phát.
• Trao quyền độc lập cho Ngân hàng Trung ương: Ngân hàng Trung ương Israel (Bank of Israel) được trao quyền độc lập trong việc kiểm soát chính sách tiền tệ. Điều này giúp đảm bảo các quyết định về lãi suất và cung tiền được đưa ra dựa trên mục tiêu ổn định kinh tế, tách biệt khỏi các áp lực chính trị ngắn hạn.
• Phá giá đồng nội tệ có kiểm soát: Chính phủ để đồng nội tệ giảm giá trên thị trường quốc tế nhằm điều chỉnh cán cân thương mại, đồng thời áp dụng cơ chế kiểm soát để ngăn chặn những biến động quá mức.
• Giới hạn in tiền mới: Quy định chặt chẽ việc phát hành tiền, ngăn chặn tình trạng chính phủ tài trợ thâm hụt ngân sách bằng cách in thêm tiền — vốn là nguyên nhân chính của siêu lạm phát trước đó.
• Ổn định tỷ giá sau phá giá: Sau khi phá giá đồng nội tệ, Israel tiến hành ổn định tỷ giá ở mức hợp lý để tạo sự nhất quán và niềm tin cho người dân, doanh nghiệp và nhà đầu tư.

Kết quả của chương trình ổn định

Chỉ sau 5 năm, siêu lạm phát đã được kiểm soát thành công. Niềm tin dần trở lại, người dân quay về sử dụng nội tệ trong giao dịch thay vì ngoại tệ như trước kia. Thành công trong việc dập tắt siêu lạm phát không chỉ giúp ổn định kinh tế vĩ mô mà còn tạo nền tảng vững chắc để Israel bước vào giai đoạn phát triển dài hạn, dẫn tới những thành tựu kinh tế đáng kinh ngạc sau này.

Từ khí đốt đến công nghệ: Công thức tăng trưởng độc đáo của Israel

Tự chủ năng lượng nhờ phát hiện khí đốt ngoài khơi

Trong nhiều thập kỷ, Israel gần như hoàn toàn phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng — một điểm yếu khiến nền kinh tế dễ tổn thương. Tuy nhiên, mọi thứ bắt đầu thay đổi khi nước này phát hiện ra các mỏ khí đốt tự nhiên ngoài khơi Địa Trung Hải, nổi bật là mỏ Tamar (2009) và mỏ Leviathan (2010).

Nhờ đó, Israel dần chuyển từ quốc gia nhập khẩu năng lượng sang tự chủ phần lớn nhu cầu nội địa. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm ngoại tệ, giảm rủi ro địa chính trị mà còn tạo thêm nguồn thu xuất khẩu tiềm năng.

Du lịch tôn giáo & văn hóa

Israel là vùng đất linh thiêng của nhiều tôn giáo lớn như Do Thái giáo, Kitô giáo và Hồi giáo. Mỗi năm, quốc gia này đón trung bình khoảng 4 triệu du khách, bất chấp những biến động chính trị hay đại dịch COVID-19 gần đây.

Du lịch mang về nguồn ngoại tệ ổn định, tạo thêm hàng trăm ngàn việc làm trong các ngành dịch vụ, khách sạn, ẩm thực và vận tải. Dù chỉ chiếm khoảng 2% GDP, nhưng trong một nền kinh tế nhỏ như Israel, đây vẫn là đóng góp đáng kể.

Đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu & phát triển (R&D)

Sau khi vượt qua giai đoạn khủng hoảng, Israel xác định rõ chìa khóa tăng trưởng bền vững là đổi mới công nghệ. Ngân sách dành cho R&D của Israel thường xuyên đứng nhóm đầu thế giới (trên 5% GDP, cao hơn cả Mỹ và các nước châu Âu phát triển).

Nhờ vậy, quốc gia này đã hình thành các ngành công nghệ mũi nhọn:

• Bán dẫn: Nhiều tập đoàn chip lớn thế giới như Intel đặt cơ sở nghiên cứu và sản xuất tại đây.
• Quốc phòng: Sản xuất vũ khí, hệ thống phòng thủ tên lửa nổi tiếng như Iron Dome.
• Chế tác kim cương: Nhập khẩu kim cương thô, sau đó cắt gọt và xuất khẩu với giá trị cao.

Chính sách thu hút đầu tư tư nhân thông minh

Israel xây dựng cơ chế khuyến khích đầu tư vô cùng khéo léo:

• Nhà đầu tư tư nhân được khuyến khích bỏ vốn (vẫn tự chịu rủi ro tài chính).
• Chính phủ hỗ trợ gián tiếp thông qua miễn giảm thuế và cho vay lãi suất 0% nhằm tăng hiệu quả sử dụng vốn.

Mô hình này vừa thu hút được nguồn vốn tư nhân, vừa hạn chế tham nhũng do nguồn lực nhà nước không trực tiếp rót vào doanh nghiệp. Nhờ đó, một hệ sinh thái khởi nghiệp và công nghệ bùng nổ đã hình thành, biến Israel thành "Quốc gia Khởi nghiệp" (Startup Nation) nổi tiếng thế giới.

Tận dụng dòng nhập cư chất lượng cao từ Liên Xô cũ

Sự sụp đổ của Liên Xô cuối những năm 1980, đầu 1990 đã mở ra làn sóng nhập cư quan trọng cho Israel. Gần 1 triệu kỹ sư, nhà khoa học, bác sĩ và chuyên gia trình độ cao từ các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ đã đến định cư.

Lực lượng trí thức nhập cư này ngay lập tức bổ sung sức mạnh cho ngành công nghệ, y tế, nghiên cứu và giáo dục — những lĩnh vực then chốt cho tăng trưởng dài hạn của Israel.

Những con số biết nói về sức mạnh kinh tế Israel

Sau nhiều thập kỷ vượt qua vô số thử thách, Israel đã trở thành một trong những nền kinh tế nổi bật nhất thế giới, dù chỉ là một quốc gia nhỏ bé với hơn 9 triệu dân. Thành tựu kinh tế của đất nước này thật sự ấn tượng, đặc biệt khi so sánh với quy mô dân số và tài nguyên tự nhiên khá hạn chế.

Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Israel hiện đạt khoảng 488 tỷ USD, xếp thứ 29 trên toàn cầu, vượt qua nhiều quốc gia phát triển lâu đời. Nhưng khi xét về thu nhập bình quân đầu người, thành tích của họ còn ấn tượng hơn nữa. Với mức GDP bình quân khoảng 52.000 USD/người/năm, người dân Israel hiện có mức sống cao hơn cả ở Canada, Đức, Nhật Bản hay Hong Kong — những nền kinh tế vốn đã rất phát triển từ nhiều thập kỷ trước.

Tốc độ tăng trưởng của Israel trong những năm gần đây cũng nằm trong nhóm nhanh nhất thế giới. Trung bình mỗi năm, nền kinh tế tăng trưởng gần 7%. Nhờ đó, chỉ trong vòng 10 năm, quy mô kinh tế đã tăng gấp đôi. Điều này đặc biệt hiếm gặp ở các quốc gia phát triển, nơi tốc độ tăng trưởng thường chậm lại sau khi đạt mức thu nhập cao.

Một trong những lý do quan trọng tạo nên sức mạnh bền vững cho Israel chính là sự đa dạng trong cơ cấu công nghiệp. Khác với một số quốc gia phải phụ thuộc vào vài tập đoàn lớn, Israel phát triển nhiều lĩnh vực mũi nhọn cùng lúc. Họ có thế mạnh trong công nghệ cao, an ninh mạng, trí tuệ nhân tạo, fintech, sản xuất chip bán dẫn, quốc phòng, cũng như ngành chế tác kim cương tinh xảo. Sự đa dạng này giúp nền kinh tế Israel ít bị tổn thương hơn khi một ngành gặp khó khăn, đồng thời liên tục tạo ra giá trị gia tăng cao.

Tuy nhiên, Israel vẫn phải đối mặt với những bất ổn địa chính trị vốn đã tồn tại suốt lịch sử hình thành đất nước. Môi trường đầu tư tuy đã được cải thiện nhiều trong ba thập kỷ qua, nhưng vẫn khiến các nhà đầu tư quốc tế cân nhắc kỹ lưỡng trước khi rót vốn. Nếu đánh giá về sự ổn định và niềm tin quốc tế vào môi trường kinh doanh tại đây, Israel hiện được chấm ở mức trung bình khá, khoảng 6 trên 10 điểm.

Tổng thể, sức mạnh kinh tế hiện tại của Israel được các chuyên gia đánh giá đạt mức 7,6 trên 10 điểm. Đây là kết quả rất đáng nể cho một quốc gia chỉ mới thành lập hơn 75 năm và đã từng đứng bên bờ vực của siêu lạm phát, bất ổn tài chính lẫn các áp lực từ bên ngoài.

Israel chứng minh: Khó khăn không quyết định số phận quốc gia

Câu chuyện của Israel là minh chứng sống động cho khả năng vượt khó và sức mạnh của chiến lược kinh tế hợp lý. Từ một quốc gia nhỏ bé, thiếu tài nguyên, bủa vây bởi xung đột và khủng hoảng lạm phát, Israel đã vươn lên trở thành cường quốc công nghệ và tài chính hàng đầu thế giới.

Thành công ấy không đến từ may mắn, mà từ những quyết định dũng cảm: kiểm soát lạm phát, quản lý tài khóa chặt chẽ, đầu tư vào giáo dục - R&D, xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch và tận dụng hiệu quả nguồn nhân lực chất lượng cao. Đây là bài học quý giá cho bất kỳ quốc gia nào đang vật lộn với khủng hoảng, rằng tương lai vẫn có thể tươi sáng nếu đi đúng hướng.

Đọc thêm: Làm giàu kiểu Warren Buffett (không cao siêu như bạn tưởng)