"Timing the market" hay "Time in the market"?
“Tôi có nên mua vào lúc này không?”
Đây có lẽ là câu hỏi phổ biến nhất mà bất kỳ nhà đầu tư nào cũng từng tự hỏi – đặc biệt khi thị trường biến động mạnh. Không ít người bị cuốn vào nỗi ám ảnh phải “bắt đúng đáy” hoặc “thoát đúng đỉnh”, như thể chỉ cần chọn đúng thời điểm là sẽ nắm chắc thành công trong tay.
Nhưng sự thật thì khác.
Thị trường không tuân theo lịch trình, và hiếm ai – kể cả những chuyên gia dày dạn – có thể đoán đúng thời điểm lặp đi lặp lại. Dĩ nhiên, thời điểm đúng có thể giúp tối ưu lợi nhuận.
Nhưng nếu bạn chỉ chăm chăm vào “lúc nào là tốt nhất để vào lệnh”, rất có thể bạn sẽ bỏ lỡ cả hành trình tăng trưởng dài hạn – thứ mới thực sự tạo nên sự khác biệt trong đầu tư.
Thực tế: Chọn đúng thời điểm là chuyện… gần như bất khả thi
Không ai có thể biết chính xác đâu là đỉnh – đâu là đáy của thị trường. Đó không phải là quan điểm cá nhân, mà là sự thật đã được kiểm chứng qua rất nhiều nghiên cứu và cả thực tế đầu tư.
Ngay cả những nhà đầu tư chuyên nghiệp, với đội ngũ phân tích hùng hậu và công cụ hỗ trợ hiện đại, cũng thường xuyên sai lầm trong các dự đoán ngắn hạn.
Howard Marks – nhà đầu tư huyền thoại và đồng sáng lập Oaktree Capital – từng chia sẻ rằng: “Không ai có thể nhất quán dự đoán thời điểm chính xác của chu kỳ. Dự báo thì dễ, nhưng dự báo đúng mới khó.”
Charlie Munger, cộng sự lâu năm của Warren Buffett, thậm chí còn bác bỏ hoàn toàn ý tưởng về việc chọn thời điểm: “Chúng tôi không bao giờ cố bắt đáy. Đó là một trong những hành động dại dột nhất mà bạn có thể làm.”
Những câu nói này không chỉ thể hiện kinh nghiệm dày dạn của họ, mà còn phản ánh một thực tế rõ ràng qua các số liệu nghiên cứu.
Chẳng hạn, một phân tích nổi tiếng từ JPMorgan chỉ ra rằng: Nếu bạn đầu tư vào chỉ số S&P 500 trong giai đoạn 1999–2018 và bỏ lỡ chỉ 10 ngày tăng mạnh nhất, lợi nhuận trung bình hàng năm sẽ giảm từ +5,6%/năm xuống chỉ còn 2%/năm. Điều đáng nói là những ngày tăng mạnh này thường xảy ra ngay sau các giai đoạn thị trường giảm sâu – thời điểm mà tâm lý nhà đầu tư hoang mang và có xu hướng rút khỏi thị trường nhất.
Một nghiên cứu khác từ Vanguard cũng đi đến kết luận tương tự: Chiến lược đầu tư đều đặn theo thời gian (Dollar-Cost Averaging – DCA) thường mang lại kết quả tốt hơn so với việc cố gắng "bắt đáy". Lý do là vì DCA giúp nhà đầu tư giảm thiểu tác động của cảm xúc, tránh rơi vào chiếc bẫy “timing”, và duy trì được kỷ luật đầu tư lâu dài.
Không cần bắt đáy, nhưng biết chọn thời điểm vẫn là lợi thế
Thời điểm không phải là yếu tố quyết định tất cả trong đầu tư. Nhưng nếu biết kết hợp đúng lúc với chiến lược hợp lý và tư duy dài hạn, nó vẫn có thể tạo ra khác biệt rất lớn.
Không phải lúc nào đầu tư đều đặn cũng mang lại hiệu quả tối ưu. Thực tế cho thấy, có những thời điểm thị trường mang lại cơ hội rõ ràng hơn – khi định giá hấp dẫn hơn, khi rủi ro đã được phản ánh vào giá, và khi tâm lý đám đông đang chìm trong sợ hãi.
Hãy nhớ lại những giai đoạn khủng hoảng như năm 2008 hay đầu năm 2020. Trong lúc thị trường hoảng loạn, hàng loạt nhà đầu tư tháo chạy, thì vẫn có những người dám xuống tiền. Không phải vì họ biết đâu là đáy – mà vì họ hiểu rằng thị trường đang định giá quá thấp so với giá trị dài hạn. Những khoản đầu tư đó, theo thời gian, mang lại mức lợi nhuận vượt trội. Đó chính là bản chất của triết lý “hãy tham lam khi người khác sợ hãi” – không phải canh thời điểm hoàn hảo, mà là nhận ra khi phần thưởng dài hạn đang vượt trội so với rủi ro ngắn hạn.
Nhưng hành động đúng lúc thôi thì chưa đủ. Điều khó hơn là bạn có giữ vững được khoản đầu tư đó khi thị trường bắt đầu rung lắc? Bạn có đủ kỷ luật để không bán ra chỉ vì hoảng sợ, hay vì cảm giác “lãi là chốt”? Rất nhiều nhà đầu tư mua đúng thời điểm – nhưng lại bán ra sai lúc. Không phải vì họ thiếu kiến thức, mà vì họ thiếu kế hoạch rõ ràng và bị chi phối bởi cảm xúc.
Dù thời điểm có lợi thế đến đâu, nó cũng chỉ phát huy hiệu quả nếu bạn đủ bản lĩnh để ở lại cuộc chơi. Mua thấp là một chuyện – nhưng nếu bạn không thể nắm giữ khi thị trường đi ngược, hoặc rời khỏi thị trường quá sớm, thì lợi thế về thời điểm cũng sẽ tan biến theo tâm lý.
Tư duy đúng về thời điểm: Bắt đáy không quan trọng bằng giữ vững kỷ luật
Thị trường tài chính không vận hành như sòng bạc. Không ai có thể đoán trước chính xác khi nào cổ phiếu sẽ tăng hay giảm trong ngắn hạn. Dù vậy, nhiều nhà đầu tư vẫn cố gắng "ra – vào" thị trường dựa trên các dự đoán thời điểm, và phần lớn thất bại.
Ngược lại, những nhà đầu tư thành công lâu dài không đặt cược vào việc dự báo hoàn hảo. Họ tập trung xây dựng chiến lược rõ ràng, đầu tư kỷ luật và hướng tới mục tiêu dài hạn.
Thay vì cố gắng canh đúng thời điểm, những nhà đầu tư thành công lâu dài thường làm ba việc:
- Đầu tư định kỳ theo chiến lược rõ ràng: Dù thị trường tăng hay giảm, các nhà đầu tư thông minh vẫn duy trì kế hoạch đầu tư đều đặn (Dollar-Cost Averaging). Phương pháp này giúp giảm thiểu tác động của biến động ngắn hạn, trung hòa giá mua theo thời gian và tránh ra quyết định theo cảm xúc.
- Duy trì danh mục cân bằng và đa dạng hóa: Thay vì đặt cược toàn bộ vào một cổ phiếu hoặc một ngành, họ phân bổ tài sản một cách hợp lý. Sự đa dạng hóa giúp giảm rủi ro và tăng tính ổn định trong dài hạn.
- Quản trị cảm xúc thay vì chạy theo đám đông: Thị trường có thể không hợp lý trong ngắn hạn, nhưng cảm xúc thường khiến nhà đầu tư đưa ra quyết định sai lầm. Học cách giữ bình tĩnh và tránh bị cuốn theo tâm lý bầy đàn là yếu tố quan trọng để duy trì vị thế trong thời điểm biến động.
Đừng chờ “thời điểm hoàn hảo” – Hành động kiên định mới là chìa khóa
Đúng thời điểm mua vào có thể mang lại lợi thế, nhưng đó không phải là chìa khóa duy nhất để thành công trong đầu tư. Quá nhiều người bỏ lỡ cơ hội chỉ vì chờ đợi “thời điểm hoàn hảo”, trong khi thị trường luôn vận động không ngừng và không ai có thể dự đoán chính xác mọi biến động. Điều quan trọng hơn cả là bạn có một chiến lược rõ ràng, kiên định thực hiện đều đặn và giữ vững kỷ luật bất chấp những biến động ngắn hạn.
Thời điểm chỉ là phần thưởng thêm, còn chiến lược và tư duy dài hạn mới là nền tảng giúp bạn vững vàng và sinh lời bền bỉ qua năm tháng. Đầu tư không phải trò chơi của may rủi, mà là hành trình của sự kiên nhẫn và kỷ luật. Giữ vững niềm tin vào hành trình đó, thành công sẽ tự đến với bạn.