Cách xây dựng danh mục đầu tư chấp mọi thị trường

Thế giới đầu tư đang thay đổi chóng mặt: lạm phát leo thang, xung đột địa chính trị bùng phát, chính sách lãi suất biến động liên tục và các rạn nứt trong thương mại toàn cầu ngày càng rõ nét. Những điều từng được xem là “chắc chắn” — như lãi suất thấp hay toàn cầu hóa bền vững — giờ đây trở nên mong manh.

Mark Twain từng nói: “Không phải những điều ta không biết khiến ta gặp rắc rối, mà là những điều ta tin chắc nhưng thực ra không đúng.”

Trong một bối cảnh như vậy, nhà đầu tư không thể đoán định tương lai, nhưng hoàn toàn có thể chuẩn bị bằng cách xây dựng danh mục đầu tư sẵn sàng cho mọi tình huống, nhưng không cược vào bất kỳ kịch bản cụ thể nào.

Không cần đoán trước tương lai, chỉ cần chuẩn bị đúng cách

Nhà đầu tư huyền thoại Howard Marks từng nói: “You can’t predict, you can prepare” — bạn không thể dự đoán, nhưng bạn có thể chuẩn bị. Câu nói này tóm lược ngắn gọn một trong những nguyên tắc cốt lõi trong đầu tư hiện đại, đặc biệt là trong bối cảnh toàn cầu bất định như hiện nay.

Lịch sử gần đây cho thấy những điều từng được xem là “chân lý” có thể sụp đổ chỉ sau một biến cố. Chẳng hạn như:

• Lãi suất thấp sẽ kéo dài mãi mãi: Trước năm 2022, nhiều nhà đầu tư và quỹ tài chính đặt cược vào kịch bản lãi suất thấp kéo dài — một hệ quả của hàng thập kỷ chính sách tiền tệ nới lỏng. Tuy nhiên, cú sốc lạm phát sau đại dịch đã buộc các ngân hàng trung ương phải nâng lãi suất nhanh và mạnh, gây áp lực lớn lên thị trường và làm đổ vỡ nhiều chiến lược đầu tư.
• Toàn cầu hóa là xu hướng không thể đảo ngược: Suốt hàng chục năm, mở rộng chuỗi cung ứng toàn cầu được xem là con đường tất yếu giúp doanh nghiệp tối ưu chi phí. Nhưng căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, đại dịch COVID-19 và xung đột Nga – Ukraine đã đảo ngược xu thế này. Các quốc gia và doanh nghiệp đang dần chuyển sang “tái nội địa hóa” để đảm bảo an toàn và kiểm soát chuỗi cung ứng.
• Chiến tranh toàn cầu không thể xảy ra: Sau Chiến tranh Lạnh, nhiều người tin rằng một cuộc xung đột vũ trang quy mô lớn giữa các cường quốc là điều không tưởng. Tuy nhiên, sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc, cạnh tranh địa chính trị và xung đột quân sự ở châu Âu, Trung Đông đang làm lung lay giả định đó.

Việc đặt cược danh mục đầu tư vào một kịch bản duy nhất — chẳng hạn như lãi suất thấp mãi mãi — khiến nhà đầu tư dễ rơi vào thế bị động khi thực tế thay đổi. Thay vào đó, triết lý đầu tư hiệu quả cần xuất phát từ sự khiêm tốn: chấp nhận rằng mình không thể biết trước tương lai, nhưng có thể xây dựng danh mục đủ linh hoạt để sống sót và phát triển dưới nhiều kịch bản khác nhau.

4 nguyên tắc chọn doanh nghiệp để xây dựng danh mục chất lượng

Để xây dựng danh mục đầu tư có khả năng thích ứng trong mọi hoàn cảnh kinh tế – hay còn gọi là “all-weather portfolio”, yếu tố cốt lõi nằm ở chất lượng của từng doanh nghiệp trong danh mục. Sau đây là những nguyên tắc lựa chọn doanh nghiệp giúp nhà đầu tư giảm thiểu sự phụ thuộc vào các yếu tố vĩ mô không thể dự đoán.

Doanh nghiệp kiểm soát được đầu vào và đầu ra

Một doanh nghiệp vững vàng cần có khả năng kiểm soát các mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị:

• Không phụ thuộc vào nhà cung cấp hoặc khách hàng lớn: Điều này giúp doanh nghiệp tránh bị ép giá hay mất hợp đồng lớn khi thị trường biến động. Một hệ thống cung ứng và tiêu thụ đa dạng sẽ tạo ra thế chủ động trong cả sản xuất lẫn phân phối.
• Không bị chi phối bởi giá hàng hóa hay lãi suất: Doanh nghiệp “all-weather” không nên quá phụ thuộc vào giá nguyên liệu thô hoặc biến động lãi suất, vốn là những yếu tố khó kiểm soát và thường gây sốc lên biên lợi nhuận.

Sở hữu sức mạnh định giá (pricing power)

Một trong những đặc điểm dễ nhận biết của doanh nghiệp chất lượng là khả năng chuyển chi phí đầu vào tăng cao sang người tiêu dùng mà không làm giảm nhu cầu. Đây là yếu tố giúp doanh nghiệp duy trì biên lợi nhuận ổn định trong môi trường lạm phát cao hoặc chi phí biến động.

Thêm vào đó, những doanh nghiệp có thương hiệu mạnh hoặc cung cấp sản phẩm/dịch vụ thiết yếu thường không bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi suy thoái kinh tế, vì nhu cầu tiêu dùng vẫn được duy trì ở mức nhất định.

Doanh thu ổn định và dễ dự báo

Doanh thu lặp lại là yếu tố nền tảng để xây dựng sự ổn định dài hạn cho doanh nghiệp:

• Mô hình thu phí định kỳ như đăng ký (subscription), bản quyền (royalty), hoặc dịch vụ thiết yếu (ví dụ: sửa chữa ô tô, chăm sóc sức khỏe) giúp duy trì dòng tiền đều đặn, ngay cả khi điều kiện vĩ mô biến động.
• Tính không tùy ý trong hành vi tiêu dùng (non-discretionary): Đây là các sản phẩm hoặc dịch vụ mà người tiêu dùng “không thể không chi tiêu”, dù kinh tế tốt hay xấu — ví dụ như sản phẩm nicotine, phụ tùng xe, dịch vụ y tế cơ bản...

Tài chính vững mạnh

Sức khỏe tài chính là “lá chắn” giúp doanh nghiệp vượt qua khủng hoảng và tận dụng cơ hội khi thị trường hồi phục:

• Dòng tiền tự do cao (free cash flow) cho phép doanh nghiệp vừa duy trì hoạt động, vừa tái đầu tư hoặc trả cổ tức cho cổ đông.
• Lợi nhuận trên vốn hữu hình (ROTC, ROIC) vượt trội cho thấy doanh nghiệp có hiệu quả sử dụng tài sản và năng lực tạo giá trị thực, không phụ thuộc vào các khoản ghi nhận kế toán mờ ảo.
• Tỷ lệ nợ thấp hoặc có khả năng kiểm soát đòn bẩy giúp doanh nghiệp tránh rơi vào khủng hoảng thanh khoản khi lãi suất tăng hoặc dòng tiền gián đoạn.

Đầu tư không đoán mò: Đặc điểm của các doanh nghiệp trụ vững qua bão

British American Tobacco (BTI) & Philip Morris International (PM)

Hai ông lớn ngành thuốc lá là ví dụ tiêu biểu cho mô hình doanh nghiệp có nhu cầu ổn định và khả năng chống chịu vĩ mô cao:

• Sản phẩm thiết yếu theo thói quen: Nicotine tạo nên hành vi tiêu dùng gần như không thay đổi, kể cả trong thời kỳ suy thoái hay lạm phát.
• Khả năng định giá cao: Các hãng thuốc lá có thể tăng giá sản phẩm vượt tốc độ lạm phát mà không ảnh hưởng đáng kể đến doanh thu – minh chứng cho sức mạnh định giá vượt trội.
• Tạo ra dòng tiền lớn, trả cổ tức đều đặn: PM và BTI duy trì lợi nhuận ổn định và dòng tiền tự do cao, qua đó chia cổ tức hấp dẫn và liên tục tái đầu tư vào các sản phẩm thế hệ mới như IQOS.

AutoZone (AZO)

AutoZone – nhà bán lẻ phụ tùng ô tô lớn nhất tại Mỹ – là ví dụ sinh động về doanh nghiệp có thể hưởng lợi trong cả môi trường tăng trưởng lẫn suy thoái:

• Cơ chế vốn lưu động âm: Khách hàng trả tiền ngay trong khi nhà cung cấp cho nợ, giúp AutoZone có dòng tiền mạnh mà không cần vay nợ.
• Thụ hưởng hành vi thắt lưng buộc bụng: Khi kinh tế yếu đi, người dân có xu hướng giữ xe cũ lâu hơn và tự sửa chữa, thúc đẩy nhu cầu phụ tùng.
• Tận dụng tăng trưởng: Khi kinh tế khởi sắc, người tiêu dùng cũng tăng chi tiêu cho bảo trì xe, tạo doanh thu tăng trưởng ổn định.

Wendy’s (WEN)

Wendy’s là chuỗi nhà hàng thức ăn nhanh lớn thứ ba tại Mỹ, sở hữu mô hình kinh doanh linh hoạt và doanh thu dễ dự báo:

• Mô hình nhượng quyền (franchise-heavy): Hơn 90% nhà hàng được nhượng quyền, giúp Wendy’s thu phí bản quyền ổn định mà không phải gánh rủi ro vận hành.
• Không nhạy cảm với vĩ mô ngắn hạn: Nhu cầu ăn nhanh không biến động mạnh trước chu kỳ kinh tế, đặc biệt với nhóm khách hàng đại chúng.
• Cổ phiếu giảm không do yếu tố nội tại: Trong nhiều giai đoạn, giá cổ phiếu WEN bị ảnh hưởng bởi thị trường chung hơn là hiệu quả kinh doanh – tạo cơ hội cho nhà đầu tư dài hạn.

Định giá hợp lý: Mảnh ghép cuối cùng của danh mục bền vững

Sở hữu một doanh nghiệp chất lượng là chưa đủ. Để một khoản đầu tư thực sự an toàn và hiệu quả, nhà đầu tư cần mua được cổ phiếu của doanh nghiệp đó với mức định giá hợp lý. Đây là nền tảng cốt lõi của chiến lược “biên an toàn” (margin of safety) mà Benjamin Graham và nhiều nhà đầu tư vĩ đại như Seth Klarman, Howard Marks đều nhấn mạnh.

Biên an toàn là khoảng cách giữa giá mua cổ phiếu và giá trị thực của doanh nghiệp. Khoảng đệm này giúp bảo vệ danh mục khỏi những bất ngờ bất lợi — như biến động kinh tế, sự kiện bất ngờ, hoặc sai sót trong phân tích. Khi doanh nghiệp tốt được mua ở mức giá thấp, khả năng thua lỗ giảm đi đáng kể, trong khi tiềm năng lợi nhuận vẫn còn nguyên.

Quan trọng hơn, chất lượng và định giá không thể tách rời. Một doanh nghiệp tốt, nếu bị định giá quá cao, vẫn có thể trở thành một khoản đầu tư tồi. Ngược lại, cổ phiếu định giá rẻ nhưng chất lượng thấp thì không đáng để nắm giữ lâu dài. Chỉ khi hội tụ cả hai yếu tố — doanh nghiệp tốt và giá hợp lý, nhà đầu tư mới thực sự xây dựng được danh mục bền vững và sẵn sàng trước mọi kịch bản kinh tế.

Làm thế nào để xây dựng danh mục sẵn sàng cho mọi tình huống?

Không ai biết trước điều gì sẽ xảy ra trong tương lai – nhưng nhà đầu tư có thể chuẩn bị. Một danh mục “all-weather” không cần dự đoán chính xác từng biến động, mà được xây dựng dựa trên nguyên tắc cốt lõi: chất lượng, bền vững và kỷ luật.

Hãy bắt đầu từ việc chọn lọc doanh nghiệp có mô hình kinh doanh bền vững, ít phụ thuộc vào chu kỳ, đầu vào bên ngoài hay yếu tố vĩ mô. Đánh giá kỹ tình hình tài chính, dòng tiền tự do, mức độ đòn bẩy và sức mạnh thương hiệu – những yếu tố giúp doanh nghiệp tồn tại và phát triển trong nhiều môi trường kinh tế khác nhau.

Quan trọng không kém là giá mua: hãy kiên nhẫn chờ đợi thị trường định giá thấp hơn giá trị thật. Khi cơ hội đến, cần quyết đoán và tập trung: không cần đa dạng hóa quá mức, chỉ cần một danh mục tinh gọn nhưng chất lượng vượt trội.

Cuối cùng, đừng đánh đồng đầu tư với sự dễ dãi. Đầu tư không bao giờ dễ – và cũng không nên dễ. Tư duy đúng, phương pháp đúng và kỷ luật sẽ là la bàn giúp bạn đi qua mọi cơn bão thị trường mà không đánh mất phương hướng.

Đọc thêm: Thành công bắt đầu từ câu hỏi: "Làm sao bạn biết bạn đúng?"