Thuế quan Mỹ - Trung: Bàn cờ chính trị và kinh tế

Hãy tưởng tượng một ván cờ lớn, nơi mỗi nước đi của Mỹ và Trung Quốc đều được truyền thông thổi phồng, thị trường tài chính chao đảo, và cả thế giới chăm chú dõi theo. Hai bên liên tục tung ra những đòn áp thuế, đáp trả bằng tuyên bố cứng rắn, rồi bất ngờ dịu giọng, tạm hoãn, rồi lại tiếp tục leo thang. Tất cả như một kịch bản được tính toán kỹ lưỡng.

Càng theo dõi, người ta càng tự hỏi: liệu cuộc chiến thương mại này có thực sự là về kinh tế? Hay chỉ là một màn trình diễn chính trị được dàn dựng, nơi các lợi ích sâu xa hơn đang ẩn mình sau những con số thuế quan?

Mỹ – Trung và ván cờ thuế quan: Ai đang thật sự thắng?

Những đòn đánh “giả mà thật”

Nếu theo dõi sát sao cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung, bạn sẽ nhận ra một mô hình quen thuộc: Mỹ đe dọa áp thuế cực cao lên hàng hóa Trung Quốc – có lúc lên tới 145%. Trung Quốc đáp trả không kém phần quyết liệt, với mức thuế phản đòn lên đến 125%. Nhưng rồi, sau vài vòng đàm phán căng thẳng, cả hai bên cùng… xuống thang. Mức thuế thực tế chỉ còn 30% từ phía Mỹ và 10% từ phía Trung Quốc.

Mô hình “tung đòn mạnh – hạ nhiệt nhẹ” này dường như được lặp lại có chủ đích. Nó tạo ra cảm giác về một cuộc đối đầu gay gắt nhưng kết thúc trong lý trí. Các nhà lãnh đạo có thể xuất hiện trước công chúng như những người quyết đoán nhưng sẵn sàng thỏa hiệp vì lợi ích quốc gia – một hình ảnh chính trị hoàn hảo trong mắt cử tri và giới đầu tư.

Kết quả trông như chiến thắng

Với mức thuế cuối cùng thấp hơn rất nhiều so với lời đe dọa ban đầu, truyền thông phương Tây, trong đó có The Wall Street Journal, nhanh chóng gọi đây là “chiến thắng của thực tế kinh tế”. Nhưng câu hỏi là: thực sự có ai thắng không?

Từ góc độ chính trị, cả hai đều có thể tuyên bố chiến thắng. Mỹ cho rằng mình đã buộc Trung Quốc nhượng bộ, còn Trung Quốc cũng có thể chứng minh rằng họ không bị khuất phục và vẫn bảo vệ được lợi ích kinh tế. Nhưng từ góc nhìn vĩ mô, nền kinh tế toàn cầu vẫn chịu tổn thất, chuỗi cung ứng bị gián đoạn, niềm tin thị trường lung lay – và không ai thực sự rời khỏi "sàn đấu" với lợi thế rõ rệt.

Càng quan sát, càng thấy giống một màn trình diễn được tính toán kỹ – nơi các nước lớn “so găng” không chỉ để bảo vệ lợi ích kinh tế, mà còn để định hình quyền lực địa chính trị trong mắt công chúng toàn cầu.

Thương chiến Mỹ - Trung: Cơ hội cho người khổng lồ, thiệt thòi cho bên yếu thế

Những phe nhóm hưởng lợi lớn từ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung

Chính trị gia, đặc biệt là Donald Trump, là một trong những bên thu lợi lớn. Ông có thể “diễn” vai người bảo vệ nước Mỹ trước sự trỗi dậy của Trung Quốc – cứng rắn, quyết liệt, đầy khẩu khí. Nhưng thực tế, chính quyền Trump không cần đẩy xung đột đến điểm không thể kiểm soát. Chỉ cần áp lực đúng lúc, nhượng bộ có kiểm soát, là đủ để ghi điểm với cử tri trong nước.

Doanh nghiệp lớn cũng tranh thủ sân khấu ồn ào để ký kết các thỏa thuận quan trọng mà công chúng không mấy để ý. Trong lúc truyền thông tập trung vào mức thuế, thì những cái tên như Boeing, Nvidia hay thậm chí Starlink lại âm thầm tiến sâu vào thị trường Trung Quốc hoặc thắt chặt quan hệ chuỗi cung ứng – điều mà doanh nghiệp nhỏ không bao giờ có cơ hội làm.

Thị trường tài chính thì ăn mừng với từng tín hiệu “hạ nhiệt”. Nhà đầu tư kỳ cựu biết rằng đây là một chuỗi đòn có kiểm soát, nên đặt cược đúng thời điểm – và thu lời từ biến động giá cổ phiếu, hàng hóa hay đồng nhân dân tệ.

Người tiêu dùng và doanh nghiệp nhỏ: Những nạn nhân của thương chiến Mỹ - Trung

Người tiêu dùng Mỹ là ví dụ đầu tiên. Khi thuế quan áp lên hàng hóa Trung Quốc, chi phí tăng sẽ được đẩy ngược về phía họ. Từ đồ gia dụng, điện tử đến hàng hóa thiết yếu, người dân phải móc hầu bao nhiều hơn, mà không có lựa chọn thay thế rẻ hơn trong ngắn hạn.

Doanh nghiệp nhỏ cũng là nạn nhân trong cuộc chơi lớn. Không đủ quy mô để dịch chuyển chuỗi cung ứng, họ buộc phải chịu đựng chi phí tăng và sự bất định. Một ví dụ điển hình là nữ doanh nhân Beth Fynbo, người sáng lập hãng đồ chơi “Busy Baby”. Việc sản xuất ở Trung Quốc trở nên đắt đỏ, nhưng tìm đối tác trong nước lại đội giá lên gấp nhiều lần – đẩy mô hình kinh doanh của cô đến bờ vực phá sản.

Kinh tế vĩ mô cũng chịu ảnh hưởng tiêu cực. Tăng trưởng bị chững lại, chi phí vận chuyển cao hơn vì các công ty phải né thuế, còn các ngân hàng trung ương thì đau đầu vì chính sách tiền tệ trở nên khó dự đoán. Kết quả là đầu tư đổi mới bị kìm hãm, và nền kinh tế toàn cầu trở nên mong manh hơn trước.

Thuế quan có thật sự cần thiết trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung?

Trong cuộc tranh luận về chiến tranh thương mại, thuế quan được xem như công cụ quan trọng để bảo vệ ngành sản xuất nội địa. Nhưng liệu chúng ta có thực sự cần áp đặt các mức thuế cao và kéo dài như vậy? Nhiều học giả và chuyên gia kinh tế đã đưa ra những góc nhìn khác biệt, thậm chí phản biện mạnh mẽ.

• Gary Winslett, trong một bài viết trên Washington Post, nhấn mạnh rằng sự hồi sinh ngành sản xuất tại Mỹ không phải nhờ thuế quan mà là nhờ sự chuyển dịch về phía Nam, nơi có chi phí lao động và cơ sở hạ tầng phù hợp hơn. Ông chỉ ra rằng “Rust Belt” – khu vực công nghiệp cũ ở miền Bắc – không phải là điểm đến của sự phục hồi sản xuất, mà chính miền Nam mới là trung tâm tăng trưởng, điều này không liên quan nhiều đến các mức thuế áp đặt lên hàng nhập khẩu.
• Greg Rosalsky cũng góp tiếng nói trên LAist khi nhấn mạnh rằng ngành sản xuất Mỹ vẫn tồn tại và thậm chí có hàng trăm nghìn việc làm chưa được lấp đầy. Vấn đề không phải là thiếu công việc mà là thiếu lao động đủ kỹ năng, do đó, điều cần thiết hơn là đào tạo và thu hút lao động chứ không phải áp thuế cao để giữ chân nhà máy. Thuế quan trong trường hợp này không phải là giải pháp bền vững cho sự phát triển.
• John Lettieri thì đưa ra cái nhìn toàn cầu hơn, khi phân tích về toàn cầu hóa – yếu tố thường bị chỉ trích trong các cuộc tranh luận chính trị. Ông khẳng định toàn cầu hóa đã góp phần nâng cao mức sống và thu nhập chung của nhiều người Mỹ, mặc dù câu chuyện này không được truyền thông phản ánh rõ ràng. Toàn cầu hóa tạo ra các chuỗi cung ứng hiệu quả và mở ra nhiều cơ hội việc làm, khiến cho việc quay lưng hoàn toàn với thương mại tự do có thể gây ra nhiều thiệt hại hơn là lợi ích.

Tóm lại, các chuyên gia cho rằng thuế quan có thể mang lại hiệu ứng chính trị tức thời, nhưng về lâu dài, chúng không phải là câu trả lời duy nhất, và có thể gây ra nhiều hệ lụy cho nền kinh tế Mỹ.

Mạng xã hội tiếp tay cho “vở kịch” thương chiến Mỹ - Trung như thế nào?

Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung không chỉ diễn ra trên bàn đàm phán hay trong các tuyên bố chính trị, mà còn có một “đối tượng” khác mà ít ai để ý đến: đó chính là thuật toán của các mạng xã hội. Vai diễn chính trị giờ đây không chỉ nhằm vào con người thật, mà còn cố tình khai thác cách các nền tảng này hoạt động để lan truyền thông tin, thậm chí cả tin giả, nhằm tạo ra hiệu ứng truyền thông tối đa.

Các hệ sinh thái mạng xã hội như Facebook, Twitter hay TikTok đều ưu tiên đẩy mạnh những nội dung gây tranh cãi, kích thích cảm xúc mạnh – bởi đó là cách thu hút người xem, tăng tương tác và lợi nhuận quảng cáo. Điều này vô tình tiếp tay cho “vở kịch chính trị” khi những thông điệp về cuộc chiến thương mại bị thổi phồng, tạo ra những tranh luận căng thẳng và chia rẽ xã hội sâu sắc hơn.

Người dân thường xuyên tiếp nhận thông tin qua mạng xã hội, nhưng lại dễ bị cuốn vào những kịch bản có sẵn, ít có cơ hội kiểm chứng sự thật đằng sau. Họ phản ứng theo cảm xúc, theo những mạch câu chuyện đã được dàn dựng sẵn, thay vì dựa trên phân tích và dữ liệu thực tế.

Trong khi sự chú ý đổ dồn vào những màn khẩu chiến hay các mức thuế áp đặt, thì các vấn đề cốt lõi như đầu tư vào công nghệ, đào tạo lại lao động, hay chuyển đổi cấu trúc ngành nghề lại thường bị bỏ qua. Một ví dụ cụ thể là dự luật thuế mới có thể làm tăng thâm hụt ngân sách lên tới 4 nghìn tỷ đô la trong vòng một thập kỷ tới – hậu quả tài khóa thực sự mà ít ai thảo luận công khai.

Đó là chưa kể, thay vì tập trung giải quyết những vấn đề nền tảng, chúng ta đang bị lôi cuốn vào một màn trình diễn chính trị và truyền thông khiến bức tranh thực tế trở nên mờ mịt, còn các giải pháp dài hạn cho nền kinh tế thì dần bị lãng quên.

Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung: Ai thực sự trả giá?

Trong “kayfabe thương mại” – khái niệm về một vở diễn dàn dựng trong thế giới chính trị và kinh tế, có thể thấy rõ ai là người thực sự hưởng lợi. Đó không chỉ là các chính trị gia, những người tận dụng cuộc chiến để củng cố hình ảnh và sự ủng hộ; là các tập đoàn lớn, vốn âm thầm ký kết những thỏa thuận béo bở phía sau hậu trường; và cả những thuật toán mạng xã hội, góp phần khuấy động, làm nóng không khí và giữ chân người xem.

Còn công chúng – những người dân bình thường – lại là người thua cuộc thực sự. Họ bị cuốn vào một “vở diễn” mà chi phí phải trả không chỉ là giá hàng hóa tăng cao, mà còn là sự mất mát về cơ hội phát triển kinh tế và hiểu biết đúng đắn về thực tế. Đó là một vở diễn mà cái giá phải trả là rất thật.

Cuối cùng, cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung không phải để ai đó chiến thắng thật sự, mà là để giữ đám đông trong khán đài, tiếp tục theo dõi, tranh luận và... bị phân tâm khỏi những vấn đề quan trọng hơn phía sau màn trình diễn.

Đọc thêm: In tiền là một chuyện, lạm phát là chuyện khác | Bài học từ mô hình của Thuỵ Sĩ