In tiền là một chuyện, lạm phát là chuyện khác | Bài Học Từ Mô Hình Thụy Sĩ

“In tiền = Lạm phát” – một công thức tưởng chừng đơn giản nhưng lại không phản ánh hết thực tế kinh tế hiện đại. Nhiều người tin rằng cứ khi nào ngân hàng trung ương bơm tiền vào nền kinh tế, thì giá cả sẽ tăng vọt, đồng tiền mất giá và người dân phải gánh chịu hậu quả. Đây là cách nghĩ phổ biến, coi tiền như một loại áp suất: càng in nhiều, lạm phát càng bùng nổ.

Tuy nhiên, sự thật không hề đơn giản như vậy. Có những quốc gia đã in hàng nghìn tỷ đơn vị tiền tệ trong thời gian dài, nhưng lạm phát vẫn thấp và ổn định. Tại sao có nơi in tiền là dấu hiệu của khủng hoảng, còn nơi khác lại không hề gây ra hệ quả tiêu cực? Câu trả lời nằm ở cách tiền được sử dụng, trong bối cảnh kinh tế cụ thể, và đặc biệt là mức độ tin tưởng của thị trường vào chính sách và đồng tiền của quốc gia đó.

Bài viết này sẽ đưa bạn đến với câu chuyện đặc biệt của Thụy Sĩ – nơi in tiền không dẫn đến hỗn loạn mà ngược lại, còn củng cố sức mạnh tài chính quốc gia.

In tiền không luôn gây lạm phát: Hiểu đúng về bản chất

Khi nghe đến "in tiền", nhiều người sẽ nghĩ ngay đến hình ảnh những cỗ máy hoạt động hết công suất để đẩy ra các tờ giấy bạc mới. Nhưng trong thời đại hiện nay, "in tiền" không nhất thiết phải gắn với máy in. Thay vào đó, việc tạo ra tiền mới phần lớn diễn ra dưới dạng kỹ thuật số, thông qua hành động của ngân hàng trung ương.

Một trong những cách phổ biến là mua tài sản tài chính như trái phiếu chính phủ – còn gọi là nới lỏng định lượng (Quantitative Easing, hay QE). Khi ngân hàng trung ương mua trái phiếu, họ đưa tiền mới vào hệ thống tài chính. Ngoài ra, việc giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc hoặc cung cấp thanh khoản cho ngân hàng cũng là hình thức mở rộng tiền tệ. Tất cả những cách này đều khiến lượng tiền trong nền kinh tế tăng lên.

Vậy còn lạm phát đến từ đâu?

Về cơ bản, lạm phát là sự tăng lên của mức giá chung trong nền kinh tế. Nó có thể xảy ra vì cầu vượt cung, khi người dân và doanh nghiệp chi tiêu quá mạnh so với khả năng sản xuất hàng hóa. Nó cũng có thể đến từ chi phí đẩy, như khi giá dầu tăng khiến mọi thứ khác tăng theo. Một yếu tố quan trọng khác là niềm tin vào đồng tiền: nếu người dân tin rằng tiền sẽ mất giá trong tương lai, họ sẽ chi tiêu nhanh hơn, khiến giá cả tăng ngay cả khi cung cầu không thay đổi.

Việc in tiền không kiểm soát, đặc biệt là để tài trợ cho những khoản chi tiêu công kém hiệu quả hoặc thâm hụt ngân sách dài hạn, có thể làm xói mòn niềm tin vào đồng tiền – từ đó dẫn tới lạm phát, thậm chí là siêu lạm phát. Nhưng in tiền không phải lúc nào cũng gây ra lạm phát, và câu trả lời phụ thuộc vào bối cảnh cụ thể của từng nền kinh tế.

Vì sao Thụy Sĩ in tiền mà không gây lạm phát?

Trong khi đa số đều tin rằng “in tiền tức là lạm phát”, thì thực tế không đơn giản như vậy. Việc in thêm tiền không nhất thiết dẫn đến tăng giá, mà hiệu ứng cuối cùng phụ thuộc rất nhiều vào cách thức sử dụng số tiền đó, chất lượng tài sản mà ngân hàng trung ương thu về, cùng với niềm tin mà thị trường dành cho chính sách tiền tệ và nền kinh tế quốc gia.

Một điểm quan trọng làm nên sự khác biệt trong chiến lược của Ngân hàng Trung ương Thụy Sĩ (SNB) chính là họ không sử dụng tiền mới in ra để chi tiêu hay tài trợ tiêu dùng trong nước, mà chủ yếu tập trung mua các tài sản có giá trị cao và an toàn ở thị trường toàn cầu, chẳng hạn như cổ phiếu Apple, trái phiếu chính phủ Đức hay vàng. Việc này hoàn toàn khác với việc vay nợ tiêu dùng hay bơm tiền để tài trợ các khoản chi tiêu thâm hụt không kiểm soát, những điều thường dẫn đến mất cân bằng kinh tế và lạm phát tăng cao.

Vấn đề được đặt ra là tại sao đồng franc Thụy Sĩ không bị mất giá, thậm chí không sụp đổ, dù SNB đã in ra một lượng tiền khổng lồ. Câu trả lời nằm ở vị thế đặc biệt của đồng franc trên trường quốc tế. Đây là một tài sản trú ẩn an toàn toàn cầu, tương tự như vàng hay trái phiếu chính phủ Mỹ, nên nhu cầu quốc tế với đồng franc luôn duy trì ở mức rất cao. Điều thú vị là SNB phải thường xuyên can thiệp để kìm hãm đà tăng giá của đồng franc nhằm giữ sức cạnh tranh cho xuất khẩu Thụy Sĩ.

Thêm vào đó, niềm tin mạnh mẽ vào thể chế chính trị ổn định, ngân sách cân đối, cùng hệ thống ngân hàng uy tín đã giúp đồng franc trở thành lựa chọn đáng tin cậy cho giới đầu tư toàn cầu. Không thể bỏ qua nền tảng kinh tế bền vững của Thụy Sĩ với thặng dư ngân sách, hệ thống thuế minh bạch, lực lượng lao động có trình độ cao và môi trường pháp lý, kinh doanh ổn định. Những yếu tố này tạo thành “bức tường thành” vững chắc, giúp quốc gia này tránh được những hệ lụy tiêu cực thường xảy ra khi chính phủ in tiền ồ ạt.

Chính sự kết hợp của những yếu tố này đã tạo ra một mô hình độc đáo, nơi việc in tiền không đồng nghĩa với lạm phát, và cho thấy rằng hiệu quả của chính sách tiền tệ luôn gắn liền chặt chẽ với niềm tin thị trường và cách thức quản lý nền kinh tế. Đây cũng là bài học quan trọng cho các quốc gia khác khi tìm cách cân bằng giữa việc bơm tiền vào nền kinh tế và duy trì sự ổn định giá cả.

Những thách thức tiềm ẩn phía sau chính sách tiền tệ Thụy Sĩ

Chiến lược in tiền và đầu tư tài sản nước ngoài của Ngân hàng Trung ương Thụy Sĩ (SNB) tuy hiệu quả trong việc giữ cho đồng franc ổn định và bảo vệ nền kinh tế, nhưng không phải không có rủi ro tiềm ẩn.

Trước hết, SNB đầu tư rất lớn vào cổ phiếu và các tài sản tài chính khác, điều này khiến họ phải đối mặt với nguy cơ thua lỗ khi thị trường biến động hoặc sụt giảm. Một ví dụ rõ nét là năm 2022, SNB chịu khoản lỗ lên đến 132 tỷ franc Thụy Sĩ, tương đương khoảng 18% GDP của nước này — con số không hề nhỏ đối với một ngân hàng trung ương.

Thêm vào đó, nếu SNB quyết định bán bớt tài sản để thu hồi tiền mặt, họ sẽ phải chuyển đổi các khoản đầu tư đó sang franc Thụy Sĩ, dẫn đến nhu cầu franc tăng đột biến. Điều này sẽ khiến đồng tiền quốc gia tăng giá mạnh, từ đó làm suy yếu sức cạnh tranh của các mặt hàng xuất khẩu – điều hoàn toàn trái ngược với mục tiêu ban đầu của chiến lược.

Không chỉ có rủi ro về tài chính, SNB còn chịu áp lực chính trị đáng kể. Khi ngân hàng này bị thua lỗ, các chính trị gia và nhóm lợi ích có thể đòi hỏi chia sẻ “tài sản SNB” cho người dân hoặc thay đổi chiến lược đầu tư, gây ra mối đe dọa lớn đến tính độc lập của ngân hàng trung ương. Sự can thiệp chính trị như vậy có thể làm suy yếu khả năng SNB kiểm soát chính sách tiền tệ và duy trì ổn định kinh tế lâu dài.

Khi nào in tiền không gây lạm phát?

In tiền bản chất chỉ là một công cụ kinh tế — hiệu quả hay rủi ro đều phụ thuộc vào cách mà nó được sử dụng. Việc in tiền sẽ mang lại lợi ích thực sự khi đồng tiền mới được đổi lại bằng những tài sản có giá trị thực, không dùng để tài trợ cho các khoản chi tiêu vô tội vạ hay những chính sách thiếu kiểm soát. Bên cạnh đó, một hệ thống quản trị minh bạch, hiệu quả và được thị trường tin tưởng đóng vai trò then chốt để đảm bảo rằng việc mở rộng cung tiền không dẫn đến mất giá hay lạm phát.

Trường hợp của Thụy Sĩ tuy là ngoại lệ chứ không phải là quy luật áp dụng chung cho tất cả các quốc gia, nhưng lại là minh chứng rõ ràng rằng in tiền có thể được thực hiện một cách có trách nhiệm và kiểm soát chặt chẽ — miễn là quốc gia đó đủ mạnh về nền tảng kinh tế, chính trị và thể chế để quản lý hiệu quả.

Đọc thêm: Một trong những yếu tố quyết định bạn là ai trong thị trường