FED - Quyền lực - Chính trị

FED, hay Cục Dự trữ Liên bang Mỹ, là ngân hàng trung ương của Hoa Kỳ, được thành lập năm 1913 để ổn định hệ thống tài chính và kiểm soát cung tiền. Khác với nhiều ngân hàng trung ương khác, FED có cơ chế hoạt động độc lập đặc biệt, và quyền lực lớn nhờ vị thế của đồng đô la Mỹ.

Nắm vai trò điều khiển một nền kinh tế lớn nhất thế giới, mọi quyết định đều có thể tạo ra ảnh hưởng lan rộng toàn cầu. Vừa lại hoạt động độc lập, tách biệt với quyền lực chính trị.

Fed thực sự có quyền lực lớn đến cỡ nào?

"Panic of 1907" - sự kiện khai sinh của Fed

Vào đầu thế kỷ 20, nước Mỹ chưa có một ngân hàng trung ương thực sự. Hệ thống tài chính lúc bấy giờ phụ thuộc vào các ngân hàng tư nhân lớn và thiếu cơ chế ứng phó khủng hoảng. Năm 1907, một cuộc hoảng loạn tài chính nghiêm trọng xảy ra khi một loạt ngân hàng và quỹ tín thác sụp đổ, khiến thị trường hỗn loạn và niềm tin nhà đầu tư rơi tự do. J.P. Morgan – một cá nhân, chứ không phải chính phủ – đã phải đứng ra điều phối dòng tiền để cứu hệ thống. Sự kiện này làm dấy lên làn sóng kêu gọi cải cách mạnh mẽ.

Sau nhiều năm tranh cãi, Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật Dự trữ Liên bang (Federal Reserve Act) vào năm 1913, đánh dấu sự ra đời của FED. Điểm đặc biệt của FED là cơ cấu tổ chức “lai”: gồm 12 ngân hàng dự trữ khu vực mang tính chất tư nhân, nhưng chịu sự giám sát của Hội đồng Thống đốc do Tổng thống Mỹ bổ nhiệm.

Sự pha trộn này nhằm cân bằng giữa quyền lực chính phủ và tiếng nói của thị trường, giúp FED có tính linh hoạt cao nhưng vẫn đảm bảo trách nhiệm giải trình công khai.

Quyền lực mềm của FED - lãi suất

FED – Cục Dự trữ Liên bang Mỹ – là ngân hàng trung ương của Hoa Kỳ, nhưng phạm vi ảnh hưởng của nó vượt xa biên giới nước Mỹ. Trọng trách chính của FED là điều hành chính sách tiền tệ nhằm duy trì lạm phát ổn định, thúc đẩy việc làm tối đa và đảm bảo ổn định hệ thống tài chính.

Công cụ chủ yếu mà FED sử dụng là lãi suất cơ bản (Fed Funds Rate) – khi FED tăng hoặc giảm lãi suất, hệ quả lan rộng đến chi phí vay mượn, tiêu dùng, đầu tư và tỷ giá – không chỉ ở Mỹ mà trên toàn cầu.

FED cũng đóng vai trò là “người cho vay cuối cùng” – sẵn sàng cung cấp thanh khoản cho các định chế tài chính lớn khi xảy ra khủng hoảng. Chức năng này trở nên rõ nét trong các giai đoạn như khủng hoảng tài chính 2008 hay đại dịch COVID-19, khi FED bơm hàng nghìn tỷ đô la để ngăn hệ thống sụp đổ.

Tuy nhiên, quyền lực lớn nhất của FED không chỉ nằm ở chính sách cụ thể, mà ở khả năng quản lý kỳ vọng. Những phát ngôn từ Chủ tịch FED – dù chỉ vài từ – cũng đủ để khiến thị trường tài chính toàn cầu phản ứng tức thì. FED không điều hành thế giới, nhưng những quyết định của họ khiến cả thế giới phải lắng nghe.

Khi thế giới chao đảo, FED hành động: Những thời khắc bước ngoặt

Lịch sử tài chính Mỹ – và thế giới – đã nhiều lần chứng kiến vai trò then chốt của Cục Dự trữ Liên bang (FED) trong những thời khắc khủng hoảng. Quyền lực hiện tại của FED không đến trong một sớm một chiều, mà được “tôi luyện” qua những biến cố sống còn.

Năm 1929, nước Mỹ bước vào cuộc Đại Suy thoái. Khi hàng loạt ngân hàng sụp đổ và thất nghiệp lan rộng, FED khi đó lại phản ứng chậm và siết chặt chính sách tiền tệ – điều mà sau này nhiều nhà kinh tế, trong đó có Milton Friedman, cho rằng đã khiến cuộc khủng hoảng trở nên trầm trọng hơn. Sai lầm đó trở thành một bài học đắt giá, góp phần hình thành tư duy "phản ứng quyết liệt" của FED trong các khủng hoảng sau này.

Đến cuộc khủng hoảng tài chính 2008, FED không còn chần chừ. Họ cắt giảm lãi suất về gần 0, triển khai hàng loạt chương trình nới lỏng định lượng (Quantitative Easing – QE) để bơm thanh khoản vào hệ thống tài chính. FED mua vào hàng nghìn tỷ USD trái phiếu, cứu lấy các tổ chức tài chính lớn và giữ cho hệ thống không đổ vỡ hàng loạt.

Khi đại dịch COVID-19 bùng nổ năm 2020, một lần nữa FED phản ứng nhanh chóng: cắt lãi suất khẩn cấp, mở rộng QE, hỗ trợ cả thị trường trái phiếu doanh nghiệp – điều chưa từng có tiền lệ. Lượng tiền được bơm ra thị trường chỉ trong vài tháng đầu đại dịch còn lớn hơn toàn bộ giai đoạn hậu khủng hoảng 2008.

Những thời khắc ấy không chỉ củng cố vai trò trung tâm của FED trong hệ thống tài chính Mỹ, mà còn biến họ thành một thế lực toàn cầu. Bởi mỗi hành động của FED giờ đây đều có khả năng gây chấn động đến tận các thị trường mới nổi ở nửa bên kia thế giới.

FED có thực sự hoạt động độc lập?

Dù được xem là một trong những trụ cột ổn định kinh tế Mỹ, Cục Dự trữ Liên bang (FED) cũng không tránh khỏi tranh cãi – đặc biệt khi sức ảnh hưởng của họ ngày càng mở rộng.

Một trong những câu hỏi lớn nhất là: FED có thực sự độc lập khỏi chính trị? Trên lý thuyết, FED hoạt động độc lập với chính phủ, không chịu sự chỉ đạo trực tiếp từ Tổng thống hay Quốc hội. Nhưng thực tế cho thấy, mỗi khi FED ra quyết định về lãi suất hay chính sách tiền tệ, áp lực chính trị – đặc biệt từ Nhà Trắng – luôn hiện hữu. Đã có nhiều Tổng thống công khai chỉ trích FED, từ Nixon, Reagan cho tới Donald Trump, mỗi khi chính sách tiền tệ đi ngược lại lợi ích chính trị ngắn hạn.

Một tranh cãi khác là về quyền lực quá lớn nhưng thiếu giám sát. FED không chỉ kiểm soát chính sách tiền tệ, mà còn giám sát hệ thống ngân hàng và xử lý khủng hoảng. Trong khi đó, quá trình ra quyết định lại phần lớn nằm trong tay các thành viên không do dân bầu, khiến nhiều người đặt câu hỏi về tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Cuối cùng, FED còn bị chỉ trích vì vai trò trong làm gia tăng bất bình đẳng. Sau các chương trình nới lỏng định lượng (QE), tài sản như cổ phiếu, bất động sản tăng vọt – điều có lợi cho nhóm người giàu sở hữu nhiều tài sản, trong khi người lao động hưởng ít lợi ích hơn. Một số nhà kinh tế cho rằng, FED tuy cứu được nền kinh tế, nhưng cái giá phải trả là sự phân hóa giàu nghèo ngày càng rõ rệt và bong bóng tài sản ngày một lớn.

Khi đồng đô la bị thách thức, vai trò của FED liệu có lung lay?

Với sức ảnh hưởng vượt ra ngoài biên giới nước Mỹ, FED từ lâu đã được ví như “ngân hàng trung ương của thế giới”. Những quyết sách của FED không chỉ định hình nền kinh tế Mỹ mà còn khiến thị trường toàn cầu rung lắc theo. Từ vai trò cứu cánh trong khủng hoảng đến việc định hướng dòng vốn quốc tế, FED vừa là điểm tựa tăng trưởng, vừa là nguồn gây tranh cãi vì sức mạnh quá lớn.

Nhưng thế giới đang thay đổi: tiền số trỗi dậy, nhiều quốc gia thúc đẩy phi đô la hóa, trật tự tài chính ngày càng phân mảnh. Trong tương lai, liệu FED còn giữ được vai trò trung tâm, hay buộc phải thích nghi trong một cuộc chơi tài chính đa cực hơn bao giờ hết?

Đọc thêm: Từ một Chủ tịch Fed huyền thoại đến sai lầm bị chỉ trích