Một trong những yếu tố quyết định bạn là ai trong thị trường

Peter Lynch từng nói: “Người ta cẩn thận khi mua nhà, tủ lạnh, xe hơi… nhưng lại ném 5.000 hay 10.000 USD vào một ý tưởng điên rồ chỉ nghe loáng thoáng trên xe buýt.”

Câu nói này đã khiến nhiều người phải giật mình suy nghĩ về một thực tế ít ai để ý. Không ít nhà đầu tư cá nhân khi bước vào thị trường tài chính lại rất vội vàng, ít dành thời gian tìm hiểu kỹ càng trước khi xuống tiền. Họ dễ bị cuốn theo tin đồn, lời khuyên chưa kiểm chứng, hay chỉ đơn giản là một cảm giác hứng khởi nhất thời.

Vậy thật sự research – tức việc nghiên cứu và tìm hiểu – đóng vai trò như thế nào trong đầu tư?

Liệu có cần thiết phải dành hàng giờ, thậm chí hàng ngày để đọc báo cáo, phân tích số liệu, hay theo dõi diễn biến thị trường?

Hay đây chỉ là những bước tốn thời gian, khiến nhà đầu tư bỏ lỡ cơ hội?

Bài viết này sẽ cùng bạn đi sâu vào vấn đề đó, để làm rõ tầm quan trọng của việc nghiên cứu trong hành trình đầu tư.

Người ta thờ ơ với túi tiền của chính mình như thế nào?

Khi nói đến đầu tư, ai cũng nghĩ rằng việc nghiên cứu, tìm hiểu kỹ lưỡng trước khi xuống tiền là điều tất yếu. Thế nhưng thực tế lại khiến nhiều người phải bất ngờ.

Một nghiên cứu gần đây của hai giáo sư Toomas Laarits và Jeffrey Wurgler từ trường Kinh doanh NYU Stern đã tiết lộ những con số rất đáng chú ý về thói quen nghiên cứu của các nhà đầu tư cá nhân.

Theo đó, thời gian trung vị mà nhà đầu tư dành ra để nghiên cứu cho mỗi lệnh giao dịch chỉ là khoảng 6 phút. Đúng vậy, chỉ vỏn vẹn 6 phút để đọc, suy nghĩ và quyết định một giao dịch trên thị trường chứng khoán. Con số này thấp hơn nhiều so với kỳ vọng của đa số người trong ngành.

Tuy nhiên, nếu xét về mặt trung bình, thời gian nghiên cứu mỗi giao dịch lại là khoảng 30 phút. Điều này cho thấy có một nhóm nhỏ các nhà đầu tư nghiêm túc bỏ nhiều công sức nghiên cứu sâu sắc, còn lại phần lớn vẫn khá hời hợt và nhanh chóng trong quyết định đầu tư của mình.

Một điểm thú vị khác trong nghiên cứu này là nhà đầu tư cá nhân thường tập trung nhiều thời gian vào việc xem biểu đồ giá cổ phiếu và lắng nghe ý kiến của các chuyên gia phân tích. Trong khi đó, họ lại ít để ý đến các chỉ số rủi ro truyền thống – những thông số quan trọng giúp đánh giá mức độ an toàn của một khoản đầu tư.

Nếu so sánh, ta dễ dàng nhận ra rằng nhiều người dành thời gian chọn vé máy bay, săn hàng giảm giá hay xem xét các sản phẩm mua sắm trực tuyến còn kỹ lưỡng và tỉ mỉ hơn việc lựa chọn một cổ phiếu để đầu tư. Điều này không chỉ làm dấy lên sự lo ngại về tính nghiêm túc của nhà đầu tư cá nhân mà còn đặt ra câu hỏi lớn về hiệu quả đầu tư và khả năng kiểm soát rủi ro của họ.

Đầu tư không nghiên cứu: Khi đầu tư trở thành canh bạc may rủi

Khi nhà đầu tư bước chân vào thị trường mà không dành đủ thời gian và công sức để nghiên cứu kỹ lưỡng, hậu quả thường không chỉ dừng lại ở việc thua lỗ đơn thuần. Thực tế, việc thiếu nghiên cứu cẩn thận dễ dẫn đến nhiều hệ quả nghiêm trọng mà nhiều người không lường trước được.

• Sự nhầm lẫn giữa đầu tư và đầu cơ: Đầu tư thực chất là quá trình tìm hiểu, phân tích để tìm ra những doanh nghiệp có giá trị bền vững, có khả năng tăng trưởng trong dài hạn. Còn đầu cơ thường mang tính chất đánh bạc, dựa vào may rủi hoặc tin đồn để đặt cược vào biến động ngắn hạn của giá cổ phiếu. Khi không có nghiên cứu, nhiều người vô tình trở thành nhà đầu cơ, mặc dù tự nhận mình là nhà đầu tư. Đây là một bước đi rất dễ khiến tiền bạc “bốc hơi” nhanh chóng.
• Nhà đầu tư thiếu nghiên cứu rất dễ bị cuốn theo “tiếng ồn” của thị trường: Tin đồn, các nhóm trên mạng xã hội, hay những lời khuyên từ KOLs (người có ảnh hưởng) mà không được kiểm chứng là những cám dỗ lớn. Khi không có nền tảng kiến thức và sự hiểu biết rõ ràng, nhà đầu tư dễ dàng bị dẫn dắt, chạy theo xu hướng đám đông mà không có chiến lược rõ ràng. Hậu quả là họ thường mua đuổi giá cao và bán tháo khi thị trường điều chỉnh.
• Việc thiếu nghiên cứu khiến nhà đầu tư không thể đánh giá chính xác các rủi ro ẩn: Trong đầu tư, rủi ro không chỉ là những biến động giá rõ ràng mà còn là các yếu tố không dễ thấy, như thay đổi chính sách, vấn đề nội bộ công ty, hoặc các sự kiện bất ngờ khác mà nhà đầu tư chưa nắm bắt được. Nếu không tìm hiểu kỹ, nhà đầu tư sẽ không có khả năng nhận diện và phòng ngừa những rủi ro này, dễ dàng bị tổn thương nặng nề khi sự cố xảy ra.
• Hậu quả rõ ràng nhất là phân bổ vốn thiếu hợp lý và dễ cháy tài khoản: Khi không nghiên cứu kỹ, nhà đầu tư có thể dồn quá nhiều vốn vào một vài cổ phiếu mà không hiểu rõ về chúng. Điều này làm tăng rủi ro tổng thể của danh mục đầu tư, đặc biệt là khi những rủi ro không thể đoán trước xuất hiện. Một cú sốc bất ngờ có thể khiến nhà đầu tư mất trắng hoặc thậm chí cháy sạch tài khoản, gây tổn thất nghiêm trọng về tài chính và tinh thần.

Tóm lại, đầu tư mà không đi kèm với nghiên cứu kỹ càng không chỉ làm giảm cơ hội thành công mà còn tăng nguy cơ thất bại và tổn thất. Đây là bài học đắt giá mà bất cứ ai bước vào thị trường cũng cần ghi nhớ.

Làm research trong đầu tư: Ba cấp độ nhà đầu tư chuyên nghiệp áp dụng

Starter (Ý tưởng khởi đầu – Khoảng 60% công sức nghiên cứu)

Ở giai đoạn này, bạn đã có cảm nhận tốt về doanh nghiệp mình muốn đầu tư. Bạn nhận diện được những lợi thế cạnh tranh cốt lõi, hay còn gọi là “moat” – bức tường bảo vệ giúp doanh nghiệp giữ vững vị thế trên thị trường. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều điều chưa rõ, nhiều “ẩn số” mà bạn chưa hiểu hết.

Ở cấp độ này, bạn mới bắt đầu đặt nền móng và chưa nên đặt quá nhiều vốn vào cổ phiếu đó, bởi rủi ro còn khá lớn.

Research (Khoảng 80% công sức nghiên cứu)

Khi đã bước sang giai đoạn Research, bạn sẽ đi sâu hơn nhiều: đọc kỹ các báo cáo tài chính, báo cáo thường niên trong ít nhất 10 năm gần đây, hiểu rõ hơn về ngành nghề, đối thủ cạnh tranh và những xu hướng chính ảnh hưởng đến doanh nghiệp.

Định giá cổ phiếu cũng trở nên chắc chắn hơn dựa trên các phân tích chi tiết. Bạn có thể lắng nghe các buổi công bố kết quả kinh doanh (earnings calls) và hiểu được hầu hết các chỉ số, thuật ngữ mà ban lãnh đạo hoặc các nhà phân tích đề cập.

Ở mức này, bạn đã đủ tự tin để tăng tỷ trọng đầu tư nhưng vẫn chưa phải là “đặt hết trứng vào một giỏ”.

Core (90-100% công sức nghiên cứu)

Đây là cấp độ cao nhất, dành cho những nhà đầu tư đã theo sát công ty trong nhiều năm, tuân thủ nguyên tắc “Look at Your Fish” – tập trung nghiên cứu và hiểu thật kỹ từng doanh nghiệp trong danh mục đầu tư của mình. Bạn hiểu sâu sắc về văn hóa doanh nghiệp, quy trình vận hành, và thậm chí dự đoán được cách công ty sẽ ứng phó với các kịch bản xấu nhất.

Ở cấp độ này, bạn đã xây dựng được một tầm nhìn độc lập, không dựa dẫm vào ý kiến đám đông hay các báo cáo phổ biến. Bạn có thể thậm chí tranh luận trực tiếp và phản bác lại các chuyên gia hoặc người bán khống (short-seller) về những điểm yếu của công ty.

Đây là lúc bạn có thể đầu tư với số vốn lớn nhất, vì bạn đã giảm thiểu được phần lớn rủi ro.

Phân bổ vốn thông minh theo cấp độ nghiên cứu: Giữ an toàn, tối ưu lợi nhuận

Nghiên cứu kỹ càng là bước quan trọng, nhưng nếu bạn không biết cách gắn kết kết quả nghiên cứu đó với chiến lược phân bổ vốn phù hợp, rất dễ rơi vào tình trạng “đầu tư cảm tính” hoặc “đánh bạc có hệ thống.” Đó là lý do tại sao việc phân bổ vốn dựa trên mức độ hiểu biết về cổ phiếu là một cách làm rất thực tiễn và hiệu quả mà nhiều nhà đầu tư chuyên nghiệp đang áp dụng.

Cách phân bổ vốn theo từng cấp độ nghiên cứu:

• Starter: Ở giai đoạn này, bạn chỉ nên đầu tư tối đa khoảng 2% tổng danh mục. Lý do là bạn mới chỉ bắt đầu nghiên cứu, chưa nắm hết các “ẩn số” tiềm ẩn nên việc giữ tỷ trọng nhỏ giúp giảm thiểu rủi ro nếu có sự cố xảy ra.
• Research: Khi đã có hiểu biết vững chắc hơn, bạn có thể tăng tỷ trọng đầu tư lên tối đa khoảng 6% danh mục. Ở mức này, bạn đã hiểu rõ hơn về doanh nghiệp, ngành nghề và định giá, nên việc tăng dần tỷ trọng là hợp lý để tận dụng cơ hội sinh lời.
• Core (Vị thế trung tâm): Đây là những cổ phiếu bạn theo dõi kỹ càng trong nhiều năm, hiểu sâu sắc về doanh nghiệp. Với những mã này, bạn có thể đầu tư lên đến 10% danh mục hoặc hơn tùy khả năng chịu rủi ro. Đây thường là “trái tim” trong danh mục đầu tư, nơi bạn dành nhiều niềm tin và kỳ vọng nhất.

Lợi ích rõ ràng của chiến lược phân bổ vốn theo nghiên cứu:

• Vừa cho phép hành động, vừa giới hạn rủi ro: Bạn không bị “bó chân” bởi nỗi sợ khi mới bắt đầu, vì vẫn có thể đầu tư với tỷ trọng nhỏ. Đồng thời, khi chưa hiểu rõ, bạn không dồn quá nhiều vốn vào một cổ phiếu tiềm ẩn rủi ro lớn.
• Có hệ thống để tăng quy mô khi mức độ hiểu biết tăng lên: Khi bạn nghiên cứu thêm, cảm thấy tự tin hơn, bạn có thể “nâng cấp” cổ phiếu từ Starter lên Research rồi lên Core, đồng thời tăng tỷ trọng đầu tư tương ứng. Điều này giúp bạn quản lý vốn theo cách có kiểm soát, tránh cảm tính và hành động theo tin đồn hay “cảm hứng đầu tư.”

Theo dõi liên tục, thành công bền vững: Vì sao research không chỉ là bước đầu?

Nhiều người vẫn nghĩ rằng việc nghiên cứu chỉ cần thực hiện trước khi mua cổ phiếu — rồi xong, chốt đơn, và chờ đợi lợi nhuận. Nhưng thực tế, trong đầu tư, research không phải là công việc “một lần rồi thôi.” Đó là hành trình học tập liên tục, không bao giờ dừng lại.

Sau khi đã “xuống tiền,” bạn cần tiếp tục theo dõi sát sao diễn biến kinh doanh của doanh nghiệp: báo cáo tài chính quý, các bản tin cập nhật về hoạt động sản xuất, những thay đổi trong ban lãnh đạo, hay chiến lược mới mà công ty đang thực hiện. Không chỉ vậy, bạn cũng cần thường xuyên cập nhật thông tin về đối thủ cạnh tranh và bối cảnh ngành nghề, vì môi trường kinh doanh luôn biến đổi không ngừng.

Điều này giúp bạn nhanh chóng nhận diện được các dấu hiệu tích cực hay cảnh báo tiềm tàng, từ đó có thể điều chỉnh chiến lược đầu tư kịp thời, tránh những tổn thất lớn.

Trong thế giới đầu tư hiện nay, thông tin gần như đã trở nên công khai và dễ tiếp cận với tất cả mọi người. Vậy câu hỏi đặt ra: Ai sẽ chiến thắng? Câu trả lời chính là người hiểu sâu hơn, nắm bắt được cốt lõi của doanh nghiệp, biết phân tích kỹ càng hơn và có tầm nhìn dài hạn hơn.

Research vì thế trở thành một lợi thế bền vững không thể thay thế, tạo ra sự khác biệt giữa một nhà đầu tư thành công và một người chỉ “đi theo đám đông.” Học suốt đời trong đầu tư không chỉ giúp bạn bảo vệ vốn mà còn khai thác được cơ hội tăng trưởng một cách hiệu quả và an toàn hơn.

Đầu tư nghiêm túc là nghiên cứu nghiêm túc

Đầu tư không phải trò chơi may rủi, mà là quá trình nghiêm túc đòi hỏi sự kiên nhẫn và công sức nghiên cứu kỹ lưỡng. Nếu bạn không có đủ thời gian hoặc không đủ kiên nhẫn để tìm hiểu về doanh nghiệp, thị trường, và các yếu tố tác động, thì có thể nên cân nhắc chọn các quỹ đầu tư chuyên nghiệp hoặc ETF – những lựa chọn giúp bạn tiếp cận thị trường với sự quản lý chuyên sâu từ các chuyên gia.

Điều quan trọng là phải nhận thức rằng, nghiên cứu kỹ lưỡng không phải là “chìa khóa chắc chắn dẫn đến thành công,” nhưng thiếu nghiên cứu thì gần như chắc chắn bạn sẽ thua lỗ. Nói cách khác, research là điều kiện cần để có thể đầu tư hiệu quả; còn thiếu nó, thất bại gần như là điều không tránh khỏi.

Đọc thêm: FED - Quyền lực - Chính trị