Sắc lệnh áp thuế mới của Mỹ tác động thế nào lên nền kinh tế toàn cầu?

Ngày 02/02/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã gây bất ngờ cho thị trường tài chính khi ký sắc lệnh hành pháp áp thuế 25% lên phần lớn hàng hóa nhập khẩu từ Canada, Mexico và Trung Quốc. Riêng các sản phẩm năng lượng chịu mức thuế 10%.

Quyết định này đã làm dấy lên nhiều tranh cãi và suy đoán về những hệ lụy kinh tế mà nó có thể gây ra. Tài khoản Deer Point Macro đã đi sâu vào phân tích quan điểm về thuế quan, cung cấp cái nhìn chi tiết và dễ hiểu về các tác động tiềm tàng của chính sách mới này.

Thuế quan là gì và cơ chế hoạt động

Thuế quan (tariff), về bản chất, là một loại thuế được áp đặt lên hàng hóa nhập khẩu. Khi một quốc gia áp dụng thuế quan, giá thành của hàng hóa nước ngoài sẽ tăng lên so với hàng hóa được sản xuất trong nước. Mục đích chính của việc áp dụng thuế quan bao gồm:

• Bảo vệ ngành công nghiệp nội địa: Thuế quan giúp các doanh nghiệp trong nước giảm bớt áp lực cạnh tranh từ hàng hóa nhập khẩu, đặc biệt là các ngành công nghiệp non trẻ (infant industry). Bằng cách tăng giá hàng nhập khẩu, thuế quan tạo ra một "sân chơi" công bằng hơn cho các doanh nghiệp trong nước, giúp họ có thời gian và nguồn lực để phát triển và cạnh tranh hiệu quả hơn.
• Thúc đẩy sản xuất trong nước: Bằng cách làm cho hàng hóa nhập khẩu đắt đỏ hơn, thuế quan khuyến khích người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn hàng hóa sản xuất trong nước, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo ra công ăn việc làm. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các quốc gia đang phát triển, nơi mà việc xây dựng một nền công nghiệp vững mạnh là mục tiêu quan trọng.
• Tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước: Thuế quan là một nguồn thu quan trọng cho chính phủ, giúp tăng ngân sách để chi tiêu cho các hoạt động công cộng, như đầu tư vào cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế, và các chương trình phúc lợi xã hội.

Ví dụ, nếu chính phủ Mỹ tăng thuế quan đối với hàng điện tử nhập khẩu, giá thành của các sản phẩm này (như điện thoại, máy tính, tivi) sẽ tăng lên. Điều này có thể làm giảm sự khác biệt về giá giữa hàng nhập khẩu và hàng sản xuất trong nước, khiến hàng hóa trong nước trở nên hấp dẫn hơn đối với người tiêu dùng Mỹ.

Lý thuyết kinh tế về thuế quan

Lý thuyết kinh tế về thuế quan tập trung vào việc phân tích những tác động của nó đối với thương mại tự do, cả tích cực lẫn tiêu cực.

Tác động tích cực:

• Bảo vệ doanh nghiệp trong nước: Như đã đề cập ở trên, thuế quan giúp các doanh nghiệp trong nước cạnh tranh tốt hơn với hàng hóa nhập khẩu, đặc biệt là trong giai đoạn đầu phát triển.
• Tạo việc làm: Khi các ngành công nghiệp trong nước phát triển nhờ thuế quan, nhu cầu lao động tăng lên, từ đó tạo ra nhiều việc làm hơn cho người dân.
• Tăng doanh thu cho chính phủ: Thuế quan là một nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước, giúp chính phủ có thêm nguồn lực để chi tiêu cho các hoạt động công cộng.

Tác động tiêu cực:

• Giảm hiệu quả kinh tế: Thuế quan làm giảm tính cạnh tranh của thị trường, dẫn đến phân bổ nguồn lực không hiệu quả. Các doanh nghiệp trong nước có thể trở nên kém năng động và ít đổi mới hơn do không phải chịu áp lực cạnh tranh từ nước ngoài.
• Tăng giá hàng hóa: Thuế quan làm cho hàng hóa nhập khẩu đắt đỏ hơn, gây ảnh hưởng trực tiếp đến người tiêu dùng. Người tiêu dùng phải trả giá cao hơn cho hàng hóa, làm giảm sức mua của họ.
• Chiến tranh thương mại: Thuế quan có thể dẫn đến các cuộc chiến tranh thương mại giữa các quốc gia, khi các quốc gia trả đũa lẫn nhau bằng cách áp dụng thuế quan của riêng họ. Điều này gây tổn hại cho tất cả các bên liên quan, làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu và giảm tăng trưởng kinh tế.

Ví dụ, nếu Mỹ áp dụng thuế quan đối với thép nhập khẩu, các công ty sản xuất ô tô, thiết bị hoặc xây dựng sử dụng thép sẽ thấy chi phí sản xuất của họ tăng lên. Để duy trì lợi nhuận, các công ty này có thể tăng giá sản phẩm, điều này cuối cùng có thể dẫn đến áp lực lạm phát (inflation) trong nền kinh tế, tức là giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng lên.

Thuế quan trong thực tế

Mối quan hệ giữa thuế quan và tỷ giá hối đoái

Trên thực tế, tác động của thuế quan phức tạp hơn nhiều so với lý thuyết. Mối quan hệ giữa thuế quan và tỷ giá hối đoái hiệu quả danh nghĩa (NEER - Nominal Effective Exchange Rate) là một ví dụ điển hình. NEER là một chỉ số đo lường giá trị của một đồng tiền so với một rổ các đồng tiền khác.

Trong ngắn hạn, có mối quan hệ chặt chẽ giữa thuế quan và NEER, nhưng về dài hạn, các yếu tố khác (như lãi suất, tăng trưởng kinh tế, chính sách tiền tệ) bắt đầu ảnh hưởng đến NEER, làm giảm tác động của thuế quan.

Tác động của thuế quan đối với mức giá chung

Nghiên cứu cũng cho thấy rằng tác động của thuế quan lên mức giá chung (price level) thường rất nhỏ, nếu có. Trên thực tế, nhiều yếu tố, chẳng hạn như biến động tỷ giá hối đoái, thường bù đắp cho mức tăng dự kiến của thuế suất.

Ví dụ, khi thuế quan tăng lên, một trong những phản ứng ngay lập tức trong nền kinh tế toàn cầu là sự biến động tiềm tàng của tỷ giá hối đoái. Nếu Mỹ áp dụng thuế quan cao hơn, điều này có thể dẫn đến đồng USD Mỹ mạnh hơn khi các nhà giao dịch dự đoán dòng chảy thương mại giảm. Một đồng USD mạnh có thể giảm thiểu mức tăng giá do thuế quan gây ra, bởi vì hàng nhập khẩu trở nên rẻ hơn khi tính bằng đồng USD Mỹ.

Tác động của thuế quan đối với chi tiêu tiêu dùng cá nhân (PCE)

Tác động của thuế quan đối với Chi tiêu Tiêu dùng Cá nhân (PCE - Personal Consumption Expenditures) cũng rất nhỏ. PCE là một chỉ số đo lường tổng chi tiêu của các hộ gia đình cho hàng hóa và dịch vụ.

Ngay cả khi thuế quan được áp dụng, chúng chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong tổng chi tiêu tiêu dùng. Mối tương quan giữa thuế quan và PCE thường yếu hoặc âm, cho thấy thuế quan không ảnh hưởng đáng kể đến chi tiêu tiêu dùng nói chung.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp nhất định, thuế quan có thể hữu ích, chẳng hạn như trong đại dịch COVID-19, thuế quan đã giúp khuyến khích xây dựng năng lực sản xuất trong nước và đóng vai trò trong việc bình thường hóa chuỗi cung ứng (supply chain).

Khi chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn do đại dịch, các quốc gia nhận ra tầm quan trọng của việc có khả năng sản xuất trong nước đối với các mặt hàng thiết yếu. Thuế quan có thể được sử dụng để khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất trong nước, giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu.

Tác động của thuế quan đối với Canada và Mexico

Việc áp thuế quan đối với Canada và Mexico có thể gây ra những hậu quả kinh tế nghiêm trọng cho cả hai quốc gia này, do sự phụ thuộc thương mại lớn của họ vào Mỹ. Các biện pháp trả đũa dự kiến, cùng với sự biến động của tiền tệ, sẽ làm trầm trọng thêm tình hình. Đồng USD Canada và peso Mexico có thể sẽ mất giá so với USD Mỹ, gây thêm khó khăn cho nền kinh tế của hai quốc gia.

Việc đồng tiền mất giá có thể làm tăng đáng kể giá cả trong nước ở Canada và Mexico, góp phần làm tăng lạm phát. Điều này có thể buộc Canada phải cắt giảm lãi suất để hỗ trợ nhu cầu trong nước, trong khi Mexico có thể phải tăng lãi suất để kiểm soát lạm phát, mặc dù điều này có thể làm chậm tăng trưởng kinh tế.

Thị trường tài chính toàn cầu sau khi sắc lệnh về thuế quan của Mỹ được ký

Mặc dù không trực tiếp ảnh hưởng đến lạm phát và tăng trưởng kinh tế toàn cầu, thông tin về sắc lệnh áp thuế đã được thị trường coi là một tin tiêu cực, ảnh hưởng đến tâm lý của các nhà đầu tư về một thế giới tài chính tích cực hơn sau khi tổng thống đắc cử nhậm chức. Điều này tạo ra hiệu ứng domino, khiến Bitcoin và các tài sản rủi ro khác tiếp tục giảm giá.

Cụ thể, ngay sau khi sắc lệnh được công bố, thị trường tiền điện tử đã chứng kiến đợt bán tháo mạnh. Giá Bitcoin (BTC) giảm sâu, có thời điểm chạm đáy 91,550 USD, mức thấp nhất trong nhiều tuần.

Tính đến thời điểm hiện tại, BTC đang dao động quanh mức 95,400 USD, giảm khoảng 4.7% so với ngày hôm trước. Các đồng tiền mã hóa khác như ETH, XRP và SOL cũng chịu ảnh hưởng nặng nề, giảm từ 10-15%.

Thị trường chứng khoán Mỹ cũng dự kiến có một phiên giao dịch đầy biến động sau tuyên bố áp thuế của Tổng thống Trump. Các hợp đồng tương lai của chứng khoán Mỹ đồng loạt giảm mạnh, với Nasdaq giảm 2.35% và S&P 500 giảm 1.8%.

Giá dầu thô của Mỹ đã tăng hơn 2 USD khi giao dịch ở châu Á bắt đầu vào ngày 03/02, trong khi giá xăng tăng hơn 3%.

Tác động của thuế quan lên nền kinh tế phức tạp hơn chúng ta nghĩ. Mặc dù thuế quan có thể làm tăng giá ở một số lĩnh vực nhất định, nhưng tác động tổng thể của chúng lên lạm phát thường hạn chế.

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến điều này, bao gồm biến động tỷ giá hối đoái (ví dụ, đồng USD Mỹ mạnh lên có thể bù đắp cho việc tăng giá do thuế quan), điều chỉnh chuỗi cung ứng toàn cầu (các quốc gia có thể tìm nguồn hàng từ các thị trường khác), và sự tăng trưởng sản xuất trong nước.

Đôi khi, như trong đại dịch COVID-19, thuế quan còn có thể thúc đẩy sản xuất trong nước và tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng.

Tuy nhiên, tác động của thuế quan không phải lúc nào cũng giống nhau. Các quốc gia như Canada và Mexico, có thể bị ảnh hưởng nặng nề hơn bởi thuế quan của Mỹ do sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng và sự biến động tiền tệ, từ đó tiếp tục tác động lên thị trường tài chính.

Đọc thêm: Jump Trading đối mặt với cáo buộc thao túng thị trường từ nhân viên cũ