Tư duy đặt cược
Mỗi quyết định trong đời thật ra đều là một ván cược. Chúng ta buộc phải chọn khi không thể biết trước tương lai – chọn nghề nghiệp, nơi ở, người đồng hành hay thậm chí là món ăn trưa.
Trong đầu chúng ta, luôn có một “bảng cược” vô hình, nơi cân nhắc rủi ro, kỳ vọng và những điều không chắc chắn.
Chuyện tay chơi poker John Hennigan cá cược rằng anh có thể sống 30 ngày ở Des Moines – và bỏ cuộc chỉ sau hai ngày – không chỉ là giai thoại vui. Nó phản ánh một điều sâu sắc hơn: mọi lựa chọn trong cuộc sống đều là đặt cược vào tương lai.
Vậy làm sao để đặt cược khôn ngoan hơn?
Câu trả lời nằm ở cách chúng ta nhìn nhận các quyết định – như một ván cược, chứ không phải sự chắc chắn.
Tư duy “Thinking in Bets” là gì?
Hầu hết chúng ta đều tin rằng mình ra quyết định dựa trên lý trí. Nhưng sự thật là: mọi quyết định đều được xây dựng từ niềm tin và thông tin chưa hoàn chỉnh. Ta không bao giờ biết hết mọi thứ, và cũng không thể chắc chắn điều gì sẽ xảy ra. Đó là lý do Annie Duke – một tay chơi poker lừng danh và chuyên gia về tâm lý học nhận thức – đề xuất cách tư duy mới: thinking in bets (tư duy như một ván cược).
Trong poker, bạn không biết bài của đối thủ, cũng chẳng kiểm soát được lá bài sắp lật ra. Điều duy nhất bạn có thể làm là cân nhắc thông tin mình có, đánh giá khả năng, rồi ra quyết định. Đó chính xác là những gì chúng ta đang làm mỗi ngày trong cuộc sống – chỉ có điều ta không nhận ra.
Mọi quyết định là một giả định có xác suất
Annie nhấn mạnh: không có gì là chắc chắn. Câu hỏi đúng không phải là “tôi đúng hay sai?”, mà là “tôi đúng được bao nhiêu phần trăm?”. Khi bạn đưa ra quyết định như đầu tư, tuyển dụng, chọn trường học, hay thậm chí nhắn tin cho ai đó – bạn đang đặt cược rằng điều đó sẽ mang lại kết quả tốt, dù chẳng ai đảm bảo được kết cục.
Sự chuyển đổi từ “đúng/sai” sang “xác suất cao/thấp” giúp ta bớt bị ám ảnh bởi kết quả, và tập trung hơn vào quy trình ra quyết định.
Kết quả không phản ánh chất lượng quyết định
Một trong những hiểu lầm phổ biến là đánh giá quyết định dựa trên kết quả. Nhưng Annie chỉ ra: kết quả tốt không đồng nghĩa với quyết định tốt, và ngược lại. Có những lần ta "đánh bừa" và thắng – nhưng đó không phải là kỹ năng. Và có những lúc ta làm đúng mọi thứ, nhưng kết quả lại không như mong đợi – đó là may rủi.
Vì vậy, thay vì tự trách mình hay tự mãn, hãy hỏi: “Tôi đã làm gì đúng? Tôi có thể cải thiện quy trình ra quyết định không?”
Bạn không kiểm soát được kết quả, chỉ kiểm soát được quy trình
Thinking in Bets mang đến cho chúng ta một bài học quý giá và sâu sắc: hãy biết tách biệt bản thân khỏi kết quả của những quyết định mình đưa ra. Thực tế, kết quả chỉ là hệ quả ngẫu nhiên, còn điều duy nhất chúng ta thực sự có thể kiểm soát chính là quy trình ra quyết định. Quy trình đó bao gồm cách ta suy nghĩ một cách khách quan, cân nhắc kỹ lưỡng các thông tin có sẵn, chủ động lắng nghe ý kiến của người khác, và đặc biệt là ra quyết định dựa trên dữ kiện, bằng chứng thay vì những cảm xúc nhất thời hay thành kiến cá nhân.
Việc chú trọng vào quy trình không chỉ giúp ta đưa ra những lựa chọn sáng suốt và có cơ sở hơn, mà còn giúp chúng ta giữ được sự bình tĩnh và tỉnh táo khi đối mặt với kết quả không mong muốn. Khi không quá dính mắc vào kết quả, ta sẽ giảm bớt được cảm giác tiếc nuối, tự trách bản thân hay thậm chí là kiêu ngạo – những cảm xúc tiêu cực rất dễ làm lu mờ lý trí và khiến ta mắc phải những sai lầm tương tự trong tương lai. Nhờ vậy, tư duy theo kiểu “đánh cược có suy tính” giúp ta xây dựng được sự kiên nhẫn, sự khiêm tốn và thái độ cầu tiến trong mọi quyết định của mình.
Lợi ích của tư duy “Thinking in Bets”
Nếu bạn từng cảm thấy mình ra quyết định trong mơ hồ, đầy lo lắng và sợ sai – bạn không đơn độc. Annie Duke cho rằng, thay vì cố gắng đoán đúng hay kiểm soát mọi thứ, hãy học cách suy nghĩ như một tay chơi poker: chấp nhận bất định, đặt cược có chiến lược và học từ từng ván chơi.
Thoát khỏi tư duy trắng – đen
Chúng ta thường nghĩ theo kiểu nhị phân: đúng hoặc sai, thành công hoặc thất bại. Nhưng tư duy kiểu đó không phản ánh thực tế. Trên đời hiếm có điều gì hoàn toàn đúng hoặc hoàn toàn sai. Thinking in bets giúp bạn nhìn nhận mọi thứ như một phổ xác suất: một quyết định có thể đúng 70%, sai 30% – và điều đó là bình thường.
Nhờ đó, bạn sẽ không còn ám ảnh với chuyện “đúng mọi lúc”, mà học cách ra quyết định dựa trên dữ liệu hiện có, chấp nhận rủi ro, và điều chỉnh khi cần.
Tăng khả năng suy nghĩ phản biện
Khi áp dụng tư duy đặt cược, bạn buộc phải xem xét lại niềm tin của chính mình. Thay vì cố tìm lý do để khẳng định mình đúng (confirmation bias), bạn sẽ bắt đầu đặt ra những câu hỏi như: “Niềm tin này dựa trên dữ liệu gì?” “Tôi có thể sai ở điểm nào?” “Có ai đó nghĩ khác tôi không? Họ có lý do gì?”
Đây chính là nền tảng của tư duy phản biện – một kỹ năng sống còn trong thời đại thông tin hỗn loạn.
Tăng cường sự cởi mở, khiêm tốn và học hỏi
Thinking in bets không chỉ thay đổi cách bạn ra quyết định, mà còn thay đổi thái độ khi nhìn lại quyết định đã qua. Bạn không còn đổ lỗi cho “số phận”, cũng không tự huyễn hoặc rằng mình tài giỏi – bạn học cách khiêm tốn nhìn vào quy trình và rút kinh nghiệm từ đó.
Điều này giúp bạn dễ tiếp nhận phản hồi hơn, dễ nhận sai, và cải thiện dần theo thời gian – thay vì mắc đi mắc lại một lỗi chỉ vì quá chắc rằng mình “đúng”.
Thinking in Bets – Tư duy đầu tư dành cho những người không giỏi đoán tương lai
Nếu bạn từng phải chọn giữa hai cổ phiếu tiềm năng, cân nhắc có nên nhảy việc, hay băn khoăn trước một quyết định đầu tư lớn… thì bạn đang sống trong đúng thế giới mà Thinking in Bets hướng đến. Một thế giới mà không ai nắm hết thông tin, tương lai luôn mơ hồ, và mọi quyết định thực chất đều là một ván cược có tính toán.
Annie Duke không dạy bạn cách đoán đúng – cô chỉ ra rằng: khôn ngoan không nằm ở việc biết chắc, mà ở việc chấp nhận không chắc chắn và vẫn ra quyết định có hệ thống.
Thay vì hỏi “Tôi có đúng không?”, bạn sẽ bắt đầu hỏi “Tôi có bao nhiêu phần trăm khả năng đúng?” Thay vì tin rằng “kết quả tốt đồng nghĩa với quyết định tốt”, bạn sẽ hiểu: quy trình quan trọng hơn kết quả.
Áp dụng tư duy này vào tài chính – từ lựa chọn cổ phiếu, quản lý danh mục, đến đánh giá rủi ro – bạn sẽ bớt bị chi phối bởi cảm xúc, tin đồn hay hiệu ứng đám đông. Bạn học cách thu thập thông tin, đánh giá xác suất, nhìn nhận các giả định của mình, và sẵn sàng điều chỉnh nếu thực tế khác với kỳ vọng.
Điều hay nhất là: nó không khiến bạn trở nên hoài nghi hay chần chừ hơn. Ngược lại, bạn sẽ ra quyết định nhanh hơn, tự tin hơn, bởi vì bạn biết rằng: mình đã suy nghĩ kỹ, và mình có thể sai – nhưng sai trong giới hạn có thể kiểm soát.
Bạn có dám cược cho quyết định này không?
Thay vì tự hỏi “Tôi đúng không?”, hãy thử hỏi: “Tôi có dám cược tiền vào quyết định này không?”
Câu hỏi tưởng như đơn giản này lại là một cách rất mạnh để kiểm tra lại niềm tin, đánh giá mức độ chắc chắn, và buộc bạn đối diện với rủi ro. Nó khiến bạn ngừng ra quyết định theo cảm tính, thôi hy vọng mơ hồ rằng “mọi chuyện sẽ ổn”, và bắt đầu suy nghĩ như một người đang thực sự đặt tiền lên bàn cược.
Thinking in Bets không hứa sẽ giúp bạn luôn thắng. Nhưng nó sẽ giúp bạn thua ít hơn, học nhanh hơn, và đưa ra lựa chọn có chủ đích hơn – trong công việc, trong đầu tư, và trong cả cuộc sống.
Chúng ta không thể loại bỏ bất định, nhưng ta có thể trở nên giỏi hơn trong cách đối mặt với nó. Và để làm được điều đó, hãy bắt đầu từ một câu hỏi tưởng như đơn giản: “Bạn có dám cược cho quyết định này không?”