Nhìn lại vụ Hyperliquid: “Phi tập trung” chỉ còn là cái tên?

Tối 26/3, sàn DEX Hyperliquid đã bị một “cá voi” thao túng cơ chế thanh lý, khiến sàn gánh lỗ 12 triệu USD. Đầu tiên, nhà giao dịch mở lệnh short token JELLYJELLY. Người này sau đó mua số lượng lớn JELLYJELLY nhằm đẩy giá tăng mạnh, kéo theo vị thế short bị thanh lý và chuyển khoản lỗ sang HLP vault.

Cú short squeeze (giá token đột ngột tăng mạnh) đã khiến Hyperliquid mất gần 12 triệu USD. Đồng thời, token HYPE của sàn đã giảm hơn 20% xuống 13.1 USD rồi hồi về mức 14.42 USD như hiện tại.

HLP vault trên Hyperliquid có nhiệm vụ quản lý thanh khoản và hỗ trợ hệ thống trong các trường hợp thanh lý bắt buộc. Tuy nhiên, mặt trái là nền tảng có thể chịu lỗ lớn nếu gặp phải chiêu trò thao túng.

Ngày 12/3, một cá voi khác cũng từng long ETH với chiến thuật tương tự, làm sàn lỗ 4 triệu USD. 3 ngày sau, địa chỉ ví này tiếp tục short Bitcoin với đòn bẩy 40x.

Theo Lookonchain, một địa chỉ khác mới tạo (0x20e8) cũng đã mở lệnh long JELLYJELLY trên Hyperliquid, ước tính lợi nhuận hơn 8.2 triệu USD.

“Đừng vờ làm sàn DEX nữa”

Ngay đêm 26/3, sàn đã tập hợp các validator và hủy niêm yết futures đối với memecoin JELLYJELLY. Theo sàn, đây là quyết định đưa ra sau khi “bỏ phiếu tập thể”.  Trên nền tảng X, nhiều người cho rằng đây là quyết định cần phải thực hiện để tránh nguy cơ dự án hứng thiệt hại nặng nề nếu tình hình vượt khỏi tầm kiểm soát.

Tuy nhiên, cộng đồng crypto cũng đặt dấu hỏi lớn về bản chất phi tập trung của sàn DEX sau nước đi của Hyperliquid - hủy niêm yết JELLYJELLY và điều chỉnh oracle giá để thoát lỗ.

Toly, đồng sáng lập Solana, đã đăng bài mỉa mai trên X: "Nếu Hyperliquid có thể chạy trên Raspberry Pi, chuyện này đã không xảy ra". Ông ám chỉ rằng sự cố có thể bắt nguồn từ thiết kế tập trung và kém hiệu quả của Hyperliquid.

Đồng ý kiến, Arthur Hayes, ông chủ sàn BitMEX chia sẻ: “Đừng vờ như sàn Hyperliquid phi tập trung nữa”. Gracy Chen, CEO sàn Bitget lại cho rằng Hyperliquid có nguy cơ trở thành FTX 2.0 với cách xử lý khủng hoảng như ngày 26/3.

Theo bà, quyết định hủy niêm yết JELLYJELLY và thanh lý các vị thế short tạo ra tiền lệ nguy hiểm. “Không phải dòng tiền mà niềm tin mới là xương sống của bất kỳ sàn giao dịch nào. Và một khi đã mất, niềm tin không thể phục hồi", bà khẳng định.

Đây không phải lần đầu Hyperliquid chùn bước và thay đổi quy chế nhằm giảm thiểu rủi ro cho sàn.

Trước đó khi lỗ 4 triệu USD, Hyperliquid cũng lập tức điều chỉnh chính sách đòn bẩy, trong đó đòn bẩy cho BTC giảm từ 50x xuống 40x, và đòn bẩy cho ETH giảm từ 50x xuống 25x. “Chúng tôi sẽ tăng yêu cầu ký quỹ duy trì cho các vị thế lớn. Điều này giúp tạo thêm vùng đệm cho các trường hợp thanh lý quy mô lớn”, sàn giải thích.

Bên cạnh đó, từ ngày 15/3, sàn quy định trader phải giữ ít nhất 20% tài sản thế chấp với một số vị thế nhất định, đặc biệt khi rút vốn khỏi lệnh đang mở. Hyperliquid khẳng định đây là biện pháp giúp “giảm tác động hệ thống khi các vị thế lớn bị đóng đột ngột”.

Ai là validator trên sàn?

Hyperliquid tuyên bố các quyết định tối 26/3 đều thông qua biểu quyết số đông. Dù vậy, tranh cãi vẫn chưa chấm dứt khi cộng đồng tiếp tục đặt nghi vấn về số lượng validator - những người bỏ phiếu cho quyết định này.

Đặc biệt, một trong những validator gây chú ý nhất là Nansen, nền tảng phân tích blockchain hàng đầu. Trên mạng xã hội X, Nansen tiết lộ mình là một trong những bên bỏ phiếu thuận. Việc một tổ chức lớn lên tiếng khiến nhiều người nghi ngờ Hyperliquid đang muốn lôi kéo sự đồng thuận về phía mình.

Từ tháng 1, cộng đồng đã bày tỏ nghi ngờ các vị trí validator trên nền tảng đang được rao bán. Nếu đúng như vậy, tính công bằng một sàn DEX lẽ ra phải có đã không còn.

Theo báo cáo của công ty quản lý tài sản VanEck, Hyperliquid hiện là nền tảng giao dịch futures có đòn bẩy phổ biến nhất, kiểm soát khoảng 70% thị phần. Tuy nhiên, mạng lưới có nguy cơ bị tập trung hóa quá mức khi Hyperliquid chỉ có 16 validator hoạt động. Các blockchain đối thủ như Solana và Ethereum có số lượng validator lần lượt vào khoảng 1,000 và 1 triệu.

Đáp lại, Hyper Foundation khẳng định tất cả validator được lựa chọn dựa trên hiệu suất trong giai đoạn testnet chứ không hề được rao bán như đồn đoán. Đồng thời, họ nhấn mạnh những cáo buộc như vậy sẽ làm giảm giá trị những đóng góp của các validator đã nỗ lực xây dựng mạng lưới.

Hyper Foundation khẳng định mục tiêu phi tập trung hóa mạng lưới khi tuyên bố rằng số lượng validator sẽ gia tăng theo sự phát triển của mạng lưới. Trước đó, tổ chức đã công bố chương trình staking token nhằm hỗ trợ các validator có hiệu suất cao, thúc đẩy phi tập trung hóa mạng lưới.

Phản hồi của Hyper Foundation được đưa ra sau các cuộc thảo luận sôi nổi trên nền tảng X, tiêu biểu là bài phân tích của tài khoản @KamBenbrik, khi cho rằng thiết lập validator của Hyperliquid thiếu minh bạch và phân quyền do lượng validator hoạt động ít.

Khi chỉ có một số ít validator kiểm soát phần lớn hoạt động xác thực, quyền lực sẽ bị tập trung vào một nhóm nhỏ thay vì được phân bổ rộng rãi. Điều này làm mất đi bản chất phi tập trung của blockchain, khiến mạng lưới dễ bị thao túng hoặc kiểm soát bởi một nhóm validator.

Bên cạnh đó, nếu một nhóm validator nhỏ chiếm phần lớn sức mạnh xác thực, họ có thể thông đồng để thực hiện cuộc tấn công 51%. Nói cách khác, họ có thể kiểm soát phần lớn mạng lưới và thay đổi lịch sử giao dịch, chặn giao dịch mới, tạo giao dịch gian lận (double-spending).

Đọc thêm: Hyperliquid là FTX thứ 2?