So sánh hệ sinh thái ZKsync và Starknet
Một vài thông tin cơ bản về ZKsync và Starknet
ZKsync và Starknet được phát triển lần lượt bởi Matter Labs và StarkWare, đây đều là những đơn vị có uy tín và có nhiều tài năng tốt nghiệp từ các trường đại học hàng đầu như Harvard hay MIT.
Về phần huy động vốn và định giá, ZKsync và Starknet lần lượt gọi thành công tổng cộng 458 triệu USD và 282.5 triệu USD, với định giá hàng tỷ USD từ những nhà đầu tư lớn như a16z và Paradigm.
Điểm giống nhau của 2 dự án đó là đều sử dụng giải pháp ZK Rollup để phát triển layer-2 thay vì Optimistic Rollup như Arbitrum và Optimism. Ưu điểm lớn nhất của ZK Rollup so với Optimistic Rollup nằm ở tốc độ xác thực.
Để ví dụ đơn giản về cách hoạt động của 2 cách tiếp cận ZK Rollup so với Optimistic Rollup, giả sử bạn đang cần chứng minh đủ tuổi để có thể sử dụng đồ uống có cồn (tương tự với việc blockchain layer-2 cần chứng minh các giao dịch là hợp lệ).
- Với ZK Rollup, bạn sẽ nói: “Tôi có thể chứng minh tôi đủ tuổi nhưng tôi sẽ không đưa ra giấy tờ tuỳ thân”.
- Với Optimistic Rollup, bạn sẽ nói: “Nếu mọi người không thể chứng minh tôi không đủ tuổi trong một thời gian nhất định, có nghĩa là tôi đủ tuổi".
Do đó, ZK Rollup sẽ có tốc độ xử lý cao hơn mà không cần phải hy sinh yếu tố bảo mật. Trong khi Optimistic Rollup có thể gia tăng tốc độ bằng cách giảm thời gian cung cấp bằng chứng có tội kể trên, nhưng sẽ phải hy sinh bảo mật.
Một điểm tương đồng khác đó là cả 2 dự án đều sử dụng một cơ chế ZK proof là STARK ở phiên bản cho phép phát triển hợp đồng thông minh một cách toàn diện (ZKsync Era và Staknet). Tuy nhiên, một điểm khác biệt nhỏ là ZKsync sau khi sử dụng STARK sẽ “bọc" bằng chứng đó theo kiểu SNARK để thực hiện phê duyệt.
Trước đó, ZKsync Era sử dụng cách tiếp cận PLONK để phát triển dự án nhưng đã đổi qua STARK sau cập nhật Boojum vào tháng 7/2023.
Lưu ý: Có nhiều phương pháp tiếp cận khác nhau để phát triển bằng chứng Zero-knowledge (ZK proof). Mỗi phương pháp đều là sự đánh đổi giữa khả năng phi tập trung và hiệu suất mạng lưới. Biểu đồ dưới đây thể hiện điều đó.
Một vài điểm khác biệt giữa ZkSync và Starknet bao gồm:
- Ngôn ngữ lập trình: Starknet sử dụng Cairo trong khi ZKsync sử dụng Zinc. Cả hai ngôn ngữ này đều gây ra hạn chế không thân thiện với nhà phát triển. Điều này khiến khả năng phủ sóng của cả 2 dự án đều chậm hơn.
- Các sản phẩm vệ tinh: ZKsync có phiên bản ZKsync Lite trong khi Starknet là StarkEX. Cả hai đều đã hoàn thiện ZK Rollup nhưng chỉ phục vụ cho những mục đích đơn giản (thanh toán, NFT minting, spot trading) trong khi đó ZkSync Lite có ít chức năng hơn.
Tiến độ triển khai ZK Rollup
Trên thực tế, việc trển khai hoàn thiện ZK Rollup với đầy đủ các chức năng hợp đồng thông minh như các blockchain khác (Ethereum, BNB, Solana, …) tiêu tốn nhiều nguồn lực và thời gian.
Do đó, hiện nay cả ZKsync (phiên bản Era) và Starknet đều chưa hoàn thiện hoàn toàn blockchain ZK Rollup (theo L2Beat) với phiên bản cho phép triển khai hợp đồng thông minh.
Đối với ZKsync Era, dự án vẫn đang ở Stage 0 (trong tổng cộng 3 Stage 0, 1 và 2 theo định nghĩa của L2Beat) và cần khắc phục 2 nhược điểm nữa để đạt được trạng thái Stage 1.
Starknet cũng có chung trạng thái với ZKsync Era khi đang ở Stage 0.
Theo định nghĩa của L2Beat, dự án ZK Rollup ở Stage 0 khi thoả mãn các điều kiện:
- Dự án tự cho mình là ZK Rollup.
- Trạng thái trên layer-2 được đăng trên layer-1 (Ethereum).
- Các dữ liệu của layer-2 trên Ethereum có thể sử dụng để tái tạo lại trạng thái của layer-2.
- Cho phép bất kỳ ai có thể xem xét và xác thực độc lập các trạng thái của layer-2 được gửi lên layer-1.
Ở Stage 1, cả hai dự án đều mới chỉ thoả mãn điều kiện đang vận hành được bằng chứng ZK một cách phi tập trung và minh bạch.
Tuy nhiên, vẫn còn 2 yếu tố còn thiếu đó là việc đảm bảo người dùng có thể rút tiền của họ trong trường hợp họ không đồng ý với các thay đổi đáng kể trên mạng lưới.
Một yếu tố khác là việc đảm bảo hội đồng an ninh (security council, hiện nay là đội ngũ Matter Labs và StarkWare) có quyền hạn một cách tối thiểu trừ các trường hợp cực kỳ nguy hiểm. Các yếu tố này sẽ đảm bảo tính phi tập trung của layer-2.
So sánh hai hệ sinh thái ZKsync với Starknet
Tuy chưa triển khai được ZK Rollup hoàn toàn nhưng 2 dự án đều đã cho phép các nhà phát triển xây dựng Dapp. Vì thế, cả hai đều sở hữu một hệ sinh thái gồm nhiều dự án khác nhau xây dựng trên đó.
Xét trên khía cạnh TVL, Starknet đang nhỉnh hơn ZKsync Era (cập nhật tháng 06/2024). Bước ngoặt khiến TVL của Starknet tăng vọt nằm ở sự kiện ra mắt token trong tháng 02/2024.
Do đó, nhiều khả năng sau khi ZKsync ra mắt token trong một khoảng thời gian thì TVL sẽ tăng vọt và vượt qua Starknet.
Xét trên khía cạnh độ đa dạng của các dự án, cả hai đều có các lớp dự án cơ bản ở phiên bản cho phép triển khai smart contract (ZKsync Era và Starknet) như AMM, Lending, NFT, … nhưng độ đa dạng và tính mới mẻ chưa cao (hầu hết vẫn chỉ triển khai theo các blockchain khác).
Xét trên số lượng dự án, ZKsync Era có nhiều hơn so với Starknet (104 so với 20 theo DefiLlama).
Điều này dẫn tới một hệ quả đó là hoạt động trên ZKsync Era sẽ sôi động hơn so với Starknet (dù xu hướng chung của cả 2 đều là giảm trong thời gian gần đây). Xu hướng này có thể thấy rõ rệt khi các “airdrop farmer” tham gia vào mạng lưới.
Tuy nhiên, StarkWare lại đang có nhiều dự án xây dựng trên nền tảng ZK Rollup của họ hơn so với Matter Labs. Cụ thể, StarkEX đã được nhiều đội ngũ phát triển ứng dụng như ImmutableX, dYdX v3 (dự án đã chuyển qua Cosmos trong v4), …
Ngược lại, Matter Labs chỉ có 3 dự án phát triển trên nền ZKsync Lite với TVL khá hạn chế so với StarkWare.
Như vậy, dù có nhiều tiềm năng phát triển và khắc phục các nhược điểm của Ethereum (hiệu suất và khả năng mở rộng) nhưng do độ khó trong việc hoàn thiện cơ sở hạ tầng, ZKsync và StarkNet vẫn chưa có nhiều điểm nhấn về sự đa dạng trong hệ sinh thái.